بررسی الگوی مصرف آبهای سطحی برای کشاورزی در آبخیزهای کشور

آب از دیرباز مهمترین عامل توسعه در جهان بوده است. انسان ها در دوران اولیه زندگی نزدیک رودخانه ها و منابع آب تجمع می کردند و به فعالیت های کشاورزی می پرداختند. در نگرش جدید جهانی، آب کالایی اقتصادی- اجتماعی و به عنوان نیاز اولیه انسان محسوب می شود. هرچند آب یکی از منابع تجدید شونده به شمار میرود اما مقدار آن محدود است. با توجه به رشد جمعیت، گسترش صنعت و کشاورزی، بالا رفتن سطح بهداشت و رفاه عمومی، سرانه منابع تجدید شونده رو به کاهش یافته است. منابع آب سطحی حوزه بابلرودبا سطح ‮‭150‬کیلومتر مربع شامل رودخانه های جاری در حوزه که از فروردین ماه لغایت مرداد ماه از آن بهره برداری می گردد، ‮‭62‬ واحد آب بندان و سد شیاده می باشد. رودخانه ها حجمی برابر ‮‭224/75‬ میلیون مترمکعب آب را در فصل زراعی وارد دشت می نمایند. آب بندان ها حجمی برابر ‮‭10/4‬ میلیون مترمکعب آب را در خود ذخیره می نمایند و در سد شیاده ‮‭4/8‬ میلیون مترمکعب آب ذخیره می گردد. کل حجم آبی که از طریق منابع سطحی در فصل زراعی تامین می گردد ‮‭239/65‬ میلیون مترمکعب است. منابع آب زیرزمینی شامل‮‭35000‬ حلقه چاه عمیق و سطحی است که از این چاه ها ‮‭120‬ میلیون مترمکعب در فصل زراعی بهره برداری می گردد. به شرح فوق کل منابع آب سطحی و زیرزمینی دشت های حوزه بابلرود ‮‭359/65‬ میلیون مترمکعب می باشد. علاوه بر منابع یاد شده به لحاظ دو منظوره بودن شبکه آبیاری پیش بینی می گردد که حدود ‮‭15‬ درصد آب مصرفی اعم از سطحی و زیرزمینی مجددا به شبکه باز گردد حجم آب برگشتی ‮‭40/2‬ میلیون مترمکعب برآورد می گردد. بنابراین مدیریت مصرف آب دربخش کشاورزی به عنوان یکی از مهمترین سرفصل های مدیریت منابع آب بایستی مدنظرقرارگیرد.دراین تحقیق دو محصول،شامل برنج برابر ‮‭18562‬هکتارومرکبات برابر ‮‭2315‬ هکتارسطح رااشغال نموده وغالب سطح کشت این حوزه را بخود اختصاص داده، موردبررسی قرارگرفته اند. سطح باغات آبی ‮‭65‬ درصد و شالیزار ‮‭80‬ درصد سطح کشت حوزه آبخیز را در بر گرفته است. در محاسبه راندمان کاربرد آب آبیاری،مقدارمصرف آب در دو کشت برنج و مرکبات اندازه گیری شد.در رابطه باشاخص "کارایی تولید"نتیجه نشان دادکه راندمان مصرف منابع آب سطحی برابر ‮‭74/3‬ درصد و راندمان کل ‮‭47/55‬ درصد میباشد. نیاز آبی هر هکتار شالی برابر ‮‭11200‬ مترمکعب میباشد که در دشت برابر ‮‭9690‬ مترمکعب و در ارتفاعات برابر ‮‭10380‬ مترمکعب اندازه گیری شده است.وهمچنین درهر هکتار باغ مرکبات در شرایط موجود ‮‭3687‬ مترمکعب و در شرایط طرح ‮‭3065‬ مترمکعب برآورد شده است.( در شرایط طرح ، منظور طرح آبیاری قطره ای است.) و همجنین میزان برداشت برای محصول برنج در سطح هکتار برابر ‮‭35831000‬ ‭kg ‬، و برای محصول مرکبات در سطح هکتار برابر ‮‭43444‬ ‭kg ‬و ضریب بهره وری آب برای محصول برنج ‮‭1/85‬ ‭Kg/m‬3 و برای محصول مرکبات ‮‭1/69‬ ‭Kg/m‬3 ، ارزش اقتصادی برای محصول برنج ‮‭128991/6‬ میلیون ریال به هکتار و برای محصول مرکبات ‮‭139084/8‬ میلیون ریال به هکتار تعیین گردیده است . شایان ذکر است که ، کشت در سایر زراعتهای الگوی کشت ، بعنوان کشت دوم محسوب شده و نیازی به آب ندارند،یعنی بصورت دیم کشت می شوند. کلمات کلیدی: راندمان مصرف آب ، مرکبات ، برنج ، حوزه آبخیز بابلرود ، استان مازندران و الگوی مصرف آب سطحی