نیترات، عناصر آلاینده و سلامت محصولات کشاورزی

برای تولید محصولات سالم و ایمن نیازمند منابع پایه (خاک، آب و هوا) سالم همراه با مدیریت درست با استفاده از نهاده-های سالم و ایمن می باشیم. خدشه به هر یک از این عوامل و ایمنی غذا باعث بروز مشکلات در سلامتی مصرف کنندگان می گردد. حال اگر در پی تولید محصولات غذایی ایمن باشیم، لازم است که شرایط هر یک از عوامل را بدرستی بشناسیم. غلظت بالای عناصر سنگین در خاک یا طبیعی بوده و یا ناشی از فعالیتهای بشری می باشد. وجود تشکیلات زمین شناختی دارای غلظتهای بالای عناصر آلاینده می تواند باعث بروز آلودگی منابع آب و خاک گردد. از دیگر سو فعالیتهای بشری همانند فعالیت صنایع آلاینده، استفاده نادرست از نهاده های کشاورزی مانند سموم کودهای شیمیایی و آلی، فاضلاب با کیفیت نامناسب و ... از جمله مواردی هستند که محیط تولیدات کشاورزی را تحت تاثیر قرار می دهند. آنچه به صورت خلاصه در خصوص آلاینده های خاک می توان ذکر نمود آن که آلودگی به عناصر سنگین موضوعی با گسترش کشوری نبوده بلکه با توجه به تشکیلات زمین شناختی و یا منابع آلاینده، آلودگی خاک به صورت موضعی و لکه ای وجود دارد. محصولات غذایی آلوده نیز غالبا در چنین شرایطی بروز می نمایند. بنابراین در شرایطی که به دلایلی منبع آلاینده همانند معادن و کارخانجات فرآوری فلزات (همانند زنجان و اصفهان) و پساب های صنعتی و شهری وجود دارد، احتمال آلودگی تولیدات گیاهی وجود دارد. راهکارهای عمده در اراضی آلوده به عناصر سنگین عبارتند از شناسایی مناطق تحت کشت با ریسک بالای آلودگی، ارایه الگوی کشت مناسب توجه به خطر آلودگی، مدیریت حاصلخیزی خاک بویژه مصرف مواد آلی و مصرف متعادل کود بویژه کودهای حاوی روی. در رابطه با آلودگی نیترات در محصولات گیاهی کشور، جمع بندی کلی نتایج، وجود آلودگی ساختاری گسترده را نشان نمی دهد بلکه میانگین ها و دامنه های تغییرات در حدود جهانی است. اما از نظر محصولی بیشترین آلودگیها در سبزیجات برگی مانند کاهو و اسفناج گزارش گردیده و از نظر توزیع مکانی نیز توزیع کشوری نداشته بلکه در مناطق خاص که از نهاده کودهای شیمیایی ازتی به مقدار زیادی استفاده می شود مشاهده می گردد. با توجه به این شرایط به نظر می رسد اصلاح مدیریت کودهای نیتروژنی و بهبود توصیه های سایر عناصر غذایی در سبزیجات بایستی به عنوان اولویت اول مدنظر قرار گیرد. لذا پیشنهاد می گردد دستورالعمل مدیریت حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاهی برای سبزی و صیفی مبنای انجام توصیه ها و ترویج روشها در مناطق سبزیکاری گردد.