بررسی و تعیین الگو و ماشین مناسب عملیات مکانیزه در تولید گندم به تفکیک مناطق مختلف کشور

خاک ورزی حفاظتی به عنوان بهترین روش به زراعی و حفظ دو منبع با ارزش آب و خاک مد نظر متخصصین و بهره برداران است. برای ارزیابی سیستم های مختلف خاک ورزی با اولویت خاک ورزی حفاظتی، به سفارش مرکز توسعه مکانیزاسیون وزارت جهاد کشاورزی، برسی و مطالعه ای سیستم های رایج خاک ورزی، در سه استان کشور (استان همدان، البرز و خوزرستان) انجام شد. در پژوهش انجام شده در منطقه همدان شرایط موجود استان از نظر تعداد و پراکنش دستگاه های خاک ورزی حفاظتی در منطقه، مزایا و معایب خاک ورزی حفاظتی، تقویم زمانی کشت و اثرات خاک ورزی حفاظتی بر برخی خواص فیزیکی خاک و عملکرد محصول بررسی شد. بررسی ها نشان داد که به ترتیب شرکت های ماشین برزگر همدان و سازه کشت بوکان بیشترین ادوات خاک ورزی حفاظتی و ماشین های کشت مستقیم را در منطقه ارایه نموده اند. نتایج نشان داد که خاک ورزهای حفاظتی قوی با عرض و عمق کار بیشتر مثل خاک ورز حفاظتی آمازون از اقبال بیشتری در میان کاربران برخوردار است. بررسی ها نشان داد که زمان انجام عملیات خاک ورزی با توجه به نوع محصول و تناوب گیاهی متغیر می باشد. همچنین از نظر اثر روش های مختلف خاک ورزی حفاظتی بر برخی خواص فیزیکی خاک، نتیجه این شد که در کوتاه مدت این روش ها اثر قابل ملاحظه ای در تغییر خواص فیزیکی خاک ندارند. همچنین نتایج نشان داد که روش های خاک ورزی حفاظتی می توانند تاثیر مثبتی بر عملکرد گندم داشته باشند. از نظر مصرف سوخت، خاک ورزهای حفاظتی نسبت به روش مرسوم، با صرفه تر و اقتصادی تر می باشند. نتایج بررسی در خوزستان نیز نشان داد از نظر مجموع کل زمان مورد نیاز، مصرف سوخت و انرژی، خاک ورزهای حفاظتی نسبت به روش مرسوم، با صرفه تر و اقتصادی تر می باشند. نتایج مقایسه روشهای خاک ورزی و کاشت از نظر عملکرد، نشان داد که عملکرد گندم در روش های بی خاک ورزی، از روش های کم خاک ورزی کمتر بود. در اجرای عملیات کم خاک ورزی حفاظتی برای کشت گندم در زمین پوشیده از بقایای محصول قبلی، استفاده از روش های دوبار دیسک عمود برهم+ خطی کار، ترادیسک+ خطی کار یا ماشین خاک ورز-کاشت نواری به عنوان گزینه های مناسب، پیشنهاد میگردد. در استان البرز و ایلام (با محوریت گندم دیم) پروه هایی برای این طرح منظور و اجرا شد. نتایج تحقیق نشان داد که شخم با خاک ورز مرکب نسبت به گاوآهن برگردان دار، سبب افزایش مقدار مواد آلی موجود در خاک، کاهش مصرف سوخت و کاهش توان مورد نیاز برای انجام شخم شد. بیشترین مصرف سوخت به میزان ‮‭58/03‬ لیتر در هکتار و کمترین میزان ‮‭8/64‬ لیتر در هکتار، به ترتیب مربوط به شخم با گاوآهن برگردان دار و دیسک سنگین بود. میانگین مقادیر کربن آلی خاک برای شخم با گاوآهن برگردان ‮‭0/31‬ درصد، در شخم با خاک ورز مرکب ‮‭0/64‬ درصد و در شخم با دیسک سنگین ‮‭0/55‬ درصد بود.. نتایج نشان داد علیرغم افزایش میزان علف هرز در روش خاکورزی حفاظتی، استفاده از علف کش به ترتیب سبب کاهش ‮‭65‬ و ‮‭86‬ درصدی تعداد و وزن خشک علف هرز شد. به طور کلی نتایج بررسی نشان داد که، روشهای نوین خاک ورزی مناسب با شرایط اقلیمی کشور اعم از کم خاک ورزی و بی خاک ورزی در حفظ رطوبت خاک، بهبود مواد آلی خاک تا ‮‭30‬ درصد، کاهش مصرف انرژی و هزینه به میزان دو برابر، و کاهش زمان عملیات، موثر می باشند. بر اساس نتایج بررسی ها و پژوهش های انجام شده، کاربرد روشهای خاک ورزی حفاظتی مانند روشهای کم خاک ورزی شامل استفاده ازگاوآهن قلمی در عمق کمتر از گاواهن برگرداندار و یا استفاده از دیسک در عمق سطحی خاک عملکرد محصولی مشابه با کاربرد گاوآهن برگرداندار می دهد. همچنین بر اساس نتایج به دست آمده، استفاده از روش بی خاک ورزی برای کشت گندم در صورتی توصیه می گردد که مشکل علف هرز و تراکم خاک وجود نداشته باشد. در غیر این صورت احتمال کاهش عملکرد وجود خواهد داشت، که با توجه به هزینه بالای عملیات بی خاک ورزی، این روش مقرون به صرفه نخواهد بود. واژه های کلیدی: عملیات خاک ورزی، گندم، خواص فیزیکی خاک، کم خاک ورزی، مصرف سوخت، مواد آلی.