تولید مثل جنسی و تولید انبوه نهال بذری جهت گسترش اساس ژنتیکی گونه سفید پلت (ص ‭Populus caspica ) ‬و معرفی کلن های جدید

درختان سفید پلت به طور سالانه مقادیر زیادی بذر ریز، سبک و با عمر کوتاه در هوا پراکنده می کنند که برای سبز شدن و ادامه رشد تا تولید نهال به شرایط و بستر مناسبی نیازمند است. چنین شرایطی به صورت طبیعی معمولا فراهم نمی شود. بنابراین میزان تجدید حیات و سطح ژنتیکی این درختان شدیدا محدود شده است. در مرحله اول، این مطالعه به منظور دستیابی به روشهای تولید انبوه نهال بذری و گسترش اساس ژنتیکی این گونه انجام شده است. به این منظور کپسول های در حال باز شدن از ‮‭25‬ درخت متعلق به ‮‭25‬ رویشگاه متفاوت در استان های گلستان، مازندران و گیلان در فروردین ماه ‮‭1389‬ جمع آوری شد. پس از بوجاری، تعداد ‮‭30‬ بذر در گلدان های پلاستیکی در سه تیمار خاک شامل خاک خالص مزرعه، ترکیب خاک خالص و ماسه بادی، و نیز ماسه بادی خالص کاشته شدند. کلیه گلدان ها مربوط به ‮‭16‬ درخت مختلف که بذور کافی تولید کرده بودند، در سه تیمار جهت شرقی، غربی و جنوبی (در پناه دیوار) قرار داده شدند. آزمایش فاکتوریل براساس طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. گلدان ها درون تشت های بزرگتر قرار داده شدند و عملیات آبیاری به صورت روزانه و کنترل علف های هرز در مواقع لزوم در طول فصل رشد انجام گردید. ارتفاع کلیه نهالها در هر واحد آزمایشی در پایان فصل رشد اندازه گیری گردید. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تفاوت های معنی داری بین کلیه منابع تغییرات وجود دارد. در تیمار خاک، مقادیر متوسط ارتفاع نهال ،‮‭57 113‬ و صفر سانتی متر به ترتیب برای سه تیمار خاک خالص، مخلوط ماسه و خاک و تیمار ماسه خالص حاصل شد. تفاوت های معنی دار در ارتفاع نهالها نیز بین درختان مشاهده گردید، به طوریکه نهالهای حاصل از رویشگاه های زرین گل ،2 زرین گل ،3 کنسی و جنگل گلستان 4 به ترتیب با مقادیر ارتفاع ،‮‭111‬ ،‮‭98 98‬ و ‮‭94‬ سانتی متر، بلندترین نهالها بودند و از این نظر از میان ‮‭16‬ درخت منتخب، ‮‭11‬ گروه متفاوت حاصل از گروه بندی به روش دانکن معرفی شد. بین جهت های مختلف هم تفاوت معنی دار از لحاظ رشد ارتفاع دیده شد، به طوریکه تیمارهای جهت های شرقی و جنوبی به ترتیب با ‮‭87/6‬ و ‮‭87/3‬ سانتی متر ارتفاع نهال، در گروه اول و تیمار جهت غربی با ‮‭81/4‬ سانتی متر در گروه دوم قرار گرفتند. این بخش از تحقیق نشان داد که تولید انبوه نهال بذری با ارتفاع مناسب، در خاک خالص مزرعه، و در جهت های شرقی و جنوبی بیشتر از سایر تیمارها بوده ست. در مرحله بعد قلمه هایی از 3 نهال بذری منتخب از هر یک از ‮‭17‬ درخت مادری به همراه قلمه های درخت مادری جمعا به تعداد ‮‭68‬ پایه در قالب یک طرح آماری آشیانه ای در 3 تکرار کاشته شده واز نظر صفات مورفولوژیکی و رویشی مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که تنوع بالایی بین والدین به ویژه نتاج حاصل از آنها در برخی صفات وجود دارد که میتواند منشا تولید ارقام جدید در این گونه قرار گیرد. در بررسی میانگین داده های نتاج، در ‮‭13‬ صفت از ‮‭18‬ صفت مورد بررسی تفاوتهای معنی داری در والدین مشاهده شد. درحالیکه در بررسی میانگین داده های والدین، تنها 6 صفت تفاوت معنی دار در والدین نشان دادند. میانگین ‮‭15‬ صفت از ‮‭18‬ صفت اندازه گیری شده در نتاج افزایش یافت و تنها میانگین 3 صفت در نتاج از والدین کمتر بود. دامنه تغییرات ‮‭11‬ صفت در نتاج افزایش یافت. این موضوع وجود برتری بیشتر نتاج را نشان میدهد. در تجزیه خوشه ای که بر اساس داده های والدین، نتاج و کل داده ها به تفکیک انجام شد، شباهت زیادی بین والدین و نتاج دیده نشد. فقط در تجزیه خوشه ای داده های مبتنی بر میانگین نتاج و والدین، شباهت آنها قابل توجه بود. در تجزیه همبستگی، صفات قطر و ارتفاع با صفات مربوط به ابعاد برگ که در نتاج بیشتر شده بود، همبستگی بالایی نشان دادند. از این ویژگی میتوان در انتخاب غیر مستقیم استفاده نمود. نتیجه اصلی این تحقیق تولید انبوه نهال بذری با تنوع ژنتیکی بالا بود که میتوان از نهالهای تولید شده در مناطق مختلف جنگلهای تخریب یافته شمال کشور از آنها استفاده نمود. واژه های کلیدی: سفید پلت، تکثیر جنسی، تولید نهال، مورفولوژی