بررسی اثر شدت های قطع بر ذخایر کربوهیدرات گونه های کلیدی مرتعی در مراتع سارال کردستان

تولید اطلاعات پایه و شناخت عناصر اصلی اکوسیستم مرتعی نیاز اساسی هر نوع مدیریتی در این عرصه هاست. این پژوهش جزو اولین تلاشهایی است که برای تعیین میزان آسیب پذیری یا مقاومت گونه های کلیدی در برابر چرای دام در منطقه سارال کردستان انجام شده است. برای سنجش اثرات قطع (چرای شبیه سازی شده) بر روی گونه های مهم مرتعی ‭Bromus tomentellus‬، ‭Cephalaria kotschyi‬، ‭Dactylis glomerata ‬و ‭Ferula haussknechtii ‬قبل از آغاز فصل رویشی سال ‮‭1386‬ اقدام به محصور کردن قطعه ای نیم هکتاری مرتع در سامان زردوان سارال شد. در این قرق تحقیقاتی ‮‭40‬ پایه از هر گونه به صورت کاملا تصادفی انتخاب شد و هر ‮‭10‬ پایه به تیمارهای قطع تولید از طریق چشمی به میزان های ،0 ،‮‭50 25‬ و ‮‭75‬ درصد اختصاص یافت. تیمارهای قطع در سه تکرار و با فاصله یک ماه صورت گرفت و برای محاسبه درصد دقیق تولید برداشت شده، پس از خشک کردن در هوای آزاد توزین شدند. به همین منظور، تولید تمامی پایه ها (بجز کنترل ها) در آخر فصل رویشی برداشت شدند. به مدت چهار سال عملیات قطع انجام شد. در سال پنجم، بدون اعمال قطع، و در اواخر فصل رویشی اقدام به اندازه گیری یا برآورد چشمی ویژگیهای بنیه و شادابی، مرگ و میر، ارتفاع، تولید و تعداد ساقه زایشی در تمامی پایه ها شد و سپس تمامی پایه ها از خاک بیرون آورده شدند تا ذخایر کربوهیدرات های محلول و ترکیب های نیتروزنی ریشه گیاهان اندازه-گیری شود. همچنین، برخی ویژگیهای کیفیت علوفه اندامهای هوایی نیز مورد اندازه گیری قرار گرفت. از روشهای کجلدال، فنل اسید سولفوریک و طیف نگاری انعکاس اشعه مادون قرمز نزدیک ‭(Near-Infrared Reflectance Spectroscopy) ‬استفاده شد. با استفاده از طرح آماری کاملا تصافی نامتعادل، تجزیه داده ها انجام شد. بعد از پنج سال، ،0 ،‮‭1 3‬ و 2 مورد مرگ ومیری در میان ‮‭160‬ پایه انتخابی به ترتیب برای گونه های مذکور دیده شد. قطع متوسط و سنگین قطر تاج و ارتفاع گونه ‭B. tomentellus ‬را کاهش داد اما قطع سبک باعث افزایش تعداد ساقه های زایشی گیاه شد. برداشت از گیاه اثر معنی داری بر کربوهیدرات های محلول ریشه این گونه نداشت اما ترکیب های نیتروژنی ریشه را کاهش داد. برداشت اندام هوایی گونه ‭C. kotschyi ‬باعث کاهش قطر یقه آن شد. برداشت اندام فتوسنتزکننده، باعث کاهش کربوهیدرات های محلول و افزایش ترکیب های نیتروژنی در ریشه پایه های قطع شده شد. از میان سه گونه مورد مطالعه، گونه ‭D. glomerata ‬بیشترین اثرپذیری را نسبت به شدتهای مختلف قطع از خود نشان داد، به طوری که عمل قطع باعث کاهش ارتفاع، تعداد ساقه زایشی، وزن اندام هوایی و وزن ریشه گیاه شد. عمل قطع، کربوهیدرات های محلول و ترکیب های نیتروژنی گیاه را تحت تاثیر قرار نداد. در گونه ‭Ferula haussknechtii‬، همراستا با شدت قطع، کربوهیدرات های محلول ریشه افزایش و ترکیب های نیتروژنی کاهش نشان دادند. بهصطور کلی، ویژگیهای کیفیت علوفه گونه های مورد بررسی در اثر اعمال قطع تغییری نکردند. با توجه به میزان مرگ ومیر کم در پایه های مورد بررسی، میتوان گفت که شدتهای مختلف قطع انجام شده در این مطالعه اثر معنی داری بر بقای گونه های مورد مطالعه در این منطقه اکولوژیکی ندارند. البته برای تولید کافی بذر و انتشار آن باید برای قطعاتی از مرتع استراحت سالانه در نظر گرفته شود. واژه های کلیدی: قطع، ذخایر کربوهیدرات های محلول، ‭Bromus tomentellus‬، ‭Cephalaria kotschyi‬، ‭Datylis glomerata‬، ‭Ferula haussknechtii‬، تولید، سارال، کردستان