بررسی اثرات سیستم های متفاوت چرایی بر خصوصیات پوشش گیاهی، خصوصیات خاک و تعیین مناسب ترین شیوه بهره برداری در رویش گاه گونه ‭Salsola laricina ‬در مراتع رودشور

شیوه های نادرست و نامناسب بهره برداری از مراتع به ویژه در چند دهه اخیر موجب بروز لطمات شدیدی به عرصه های منابع طبیعی شده است. به همین منظور به مطالعه اثرات سیستم های متفاوت چرایی بر خصوصیات پوشش گیاهی و خاک رویشگاههای گونه ‭Salsola laricina ‬پرداخته شد. این مطالعه در محدوده 3 طرح مرتعداری نعمتی، چگنه و شیرعلی بگلو از مراتع قشلاقی شهرستان ساوه در استان مرکزی انجام شد. همچنین داده های بدست آمده با مرتعی که حدود 4 سال قرق شده بود مقایسه گردید. در محدوده مناطق یادشده با استفاده از روش نمونه برداری سیستماتیک تصادفی پارامترهای درصد پوشش تاجی، تراکم، ارتفاع گونه ها اندازه گیری گردید. برای اندازه گیری تولید سالانه گیاهان مورد تعلیف و باقیمانده تولید آنها در انتهای فصل چرا از روش مضاعف استفاده شد. برای بررسی تغییرات پارامترهای خاک در هر منطقه ‮‭15‬ پروفیل خاک از عمق 0 تا ‮‭20‬ سانتی متری به روش سیستماتیک تصادفی برداشت گردید. داده ها پس از جمع آوری در قالب طرح کاملا تصادفی مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج نشان داد قرق به مدت 4 سال در مرتع استپی مورد مطالعه تفاوتهای معنی داری را بر درصد پوشش تاجی و تولید گونه های شاخص و خوشخوراک این منطقه مانند گونه ‭Salsola laricina ‬و گندمیان دایمی چون گونه‭Stipa hohenackeriana ‬گذاشته است به طوریکه این پارامترها بر اثر قرق افزایش یافت. از طرفی عدم چرا باعث کم شدن شادابی، ارتفاع، زادآوری و تغییر در فرم رویشی گونه ‭S.laricina ‬شده است. طبق نتایج با گذر از منطقه قرق به سمت مرتع شیرعلی بگلو (چرای مداوم و شدید در طول سال) از خوشخوراکی گونه ها کاسته شده است. همچنین با حرکت از منطقه قرق به سمت شیرعلی بگلو، درصد پوشش تاجی گونه های دایمی کم و بر درصد خاک لخت و سنگ و سنگریزه افزوده شده است. این مقدار در سایتهای قرق، مرتع نعمتی (چرای تناوبی در طول 6 ماه فصل چرا)، مرتع چگنه (چرای مداوم در طول 6 ماه فصل چرا) و مرتع شیرعلی بگلو (چرای مداوم در طول سال) به ترتیب ‮‭25‬/،‮‭25 23‬/،‮‭6/66 14‬ ، 6 درصد می باشد. البته در مرتع شیرعلی بگلو اکثر این پوشش را گونه های با کلاس خوشخوراکی ‭III‬، خاردار و غیر قابل تعلیف تشکیل داده اند. داده ها نشان داد سیستم چرای تناوبی با شدت چرای متوسط در مراتع نعمتی اثر مثبتی بر پارامترهای گیاهی گونه های شاخص و مخصوصا گونه خوشخوراک ‭S.laricina ‬داشته است به طوری که تولید این گونه در حدود 3 برابر مرتع چگنه با سیستم چرای مداوم و با شدت چرای نسبتا بالا بوده است. همچنین چرای مداوم و شدید در طول سال باعث حذف گونه های شاخص منطقه و تغییر ترکیب گونه ای شده است. طبق یافته های این پژوهش چرای مداوم و شدید دام باعث افزایش میزان پتاسیم و فسفر خاک شده است. ولی میزان اسیدیته در هیچکدام از مناطق مطالعاتی تفاوت معنی داری نداشته است. میزان نیتروژن و مواد آلی نیز اگر چه در مرتع نعمتی با سیستم چرای تناوبی و با شدت چرای متوسط بیشتر از منطقه شیرعلی بگلو و قرق بوده است ولی مقدار آن معنی دار نشده است. همچنین عدم چرا در قرق باعث افزایش نفوذپذیری خاک و کاهش جرم مخصوص خاک گردیده است. اگر چه جلوگیری از چرا به مدت 4 سال در مراتع استپی ساوه باعث افزایش پوشش گیاهی شده و یا اینکه مدیریت به صورت تناوبی و با شدت چرای متوسط توانسته پوشش گیاهی را تا حد مطلوبی افزایش دهد ولی نتوانسته تاثیر معنی داری بر خصوصیات شیمیایی خاک داشته باشد. همچنین نتایج نشان داد در مرتع نعمتی با وضعیت خوب ادامه اجرای روش مرتعداری تعادلی با استفاده از سیستم چرایی تناوبی می تواند باعث افزایش گیاهان خوشخوراک منطقه مخصوصا گونه ‭S.laricina ‬شود. ولی در مرتع چگنه با توجه به وضعیت بین درجه متوسط و فقیر، اجرای روش مرتعداری طبیعی با استفاده از سیستم چرای تناوبی استراحتی می تواند باعث ارتقای وضعیت مرتع شود. در مرتع شیرعلی بگلو با وضعیت فقیر امکان احیا طبیعی در آن وجود ندارد به نحوی که باید با روش مرتعداری مصنوعی با دخالت مستقیم آن را اصلاح نمود ولی به دلیل مسایل اجتماعی نمی توان از چرای دام جلوگیری کرد به همین دلیل سیستم چرای تناوبی با دو سال استراحت در هر قطعه با شدت چرای سبک توام با عملیات اصلاح مرتع با گونه ‭S.laricina ‬توصیه می شود. بطور کلی با توجه به اینکه مناطق خشک اکوسیستمهای حساس و شکننده هستند باید مدیریت این مناطق شامل ملاحظات اقتصادی و بیولوژیکی باشد. کلمات کلیدی: سیستم چرا، گونه ‭Salsola laricina ‬، پوشش گیاهی، خصوصیات فیزیکو شیمیایی خاک، مراتع قشلاقی ساوه