بررسی پتانسیل های ژنتیکی در مجموعه یونجه های دایمی ایران با تاکید ب ر مقاومت به خشکی و سرما

به منظور بررسی تنوع ژنتیکی در مجموعه یونجه های دایمی ایران (‮‭150‬ ‭(Medicago sativa ‬رقم و اکوتیپ یونجه در سالهای ‮‭1377‬ و ‮‭1376‬ در ایستگاه های شهید فزوه اصفهان (به منظور شناسایی ژنوتیپ های متحمل به خشکی) و ایستگاه قهیز داران ( به منظور شناسایی ژنوتیپ های متحمل به سرما) کشت شدند. برای مقایسه ارقام از روش آماری آزمون مقدماتی عملکرد ‭Augmented design ‬در ده بلوک استفاده شد. ارقام سردسیری همدانی و خوانساری و رقم های گرمسیری رهنانی و یزدی بعنوان شاهد بصورت تصادفی در کلیه بلوکها کشت گردید و مقایسه میانگین ها بر اساس واریانس شاهدها صورت گرفت. ارزیابی عملکرد و صفات زراعی بر اساس کرت های سه مترمربعی انجام گردید. نتایج نشان داد که تفاوت بین ژنوتیپ ها از لحاظ آماری برای همه صفات در سطح احتمال 1 درصد معنی دار بود. میزان تولید علوفه خشک در ارقام زنجانی، همدانی، ورامینی و خوانساری بیشتر بود. دامنه تغییرات عملکرد در شرایط مطلوب از ‮‭273‬گرم در رقم بیلان گناباد تا ‮‭1381‬ گرم در توده بومی زنجان متغیر بود. دامنه عملکرد علوفه در تنش رطوبتی از ‮‭167‬ گرم در رقم خارجی ‭con.Y ‬تا ‮‭1642‬ گرم در توده همدانی تغییر کرد. در ادامه این تحقیق طی سالهای ‮‭1379- 1381‬ به منظور بدست آوردن قابلیت توارث خصوصی و تعیین قدرت ترکیب پذیری عمومی عملکرد و صفات کیفی علوفه یونجه و تعیین روابط بین صفات کمی و کیفی، تلاقی پلی کراس در ‮‭11‬ ژنوتیپ زودرس و ‮‭14‬ ژنوتیپ دیررس در دو خزانه پلی کراس در شرایط ایزوله انجام شد. بذر نتاج نیمه خواهری از هر پلی کراس جهت آزمون نتاج فامیل ها در قالب طرح بلوک تصادفی با چهار تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. صفات عملکرد علوفه، ارتفاع ساقه، تعداد پنجه، تعداد میانگره، نسبت برگ به ساقه، درصد پروتیین خام، درصد فیبر خام، درصد فیبر نامحلول در شوینده اسیدی ‭(ADF)‬، فیبر نامحلول در شوینده خنثی ‭(NDF) ‬، درصد قابلیت هضم و درصد قندهای محلول در آب بر اساس تک بوته در چهار چین اندازه گیری شد. تخمین وراثت پذیری خصوصی و همبستگی ژنتیکی بر اساس امید ریاضی میانگین مربعات فامیل های ناتنی در تجزیه مرکب چهار چین در سال بر آورد شد و در قابلیت ترکیب پذیری عمومی ژنوتیپ ها نیز تعیین گردید. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تفاوت بین فامیل ها برای بیشتر صفات معنی دار بود. در ارزیابی قدرت ترکیب پذیری عمومی فامیل های ناتنی زودرس، توده های بومی خوانساری، زنجانی، فلاورجان ، کردستان و ‭Tru-It ‬و قره یونجه از لحاظ عملکرد علوفه و ارتفاع و تعداد ساقه بعنوان ژنوتیپ های برتر شناخته شدند. در ارزیابی قدرت ترکیب پذیری صفات کیفی نیز، توده های فلاورجان 1 و 2، زنجان، قره یونجه و بمی نسبت به سایرین برتری نشان دادند. در ژنوتیپ های دیررس، قدرت ترکیب پذیری توده های همدانی، و ‭Tru-It ‬و سیمر برای صفات کمی از بقیه فامیل ها بیشتر بود. در مقایسه میانگین کل گروه های زودرس و دیررس، نتایج نشان داد که در گروه دیررس میانگین صفات مرتبط با عملکرد از قبیل، تعداد میانگره، عملکرد علوفه ، تعداد ساقه و ارتفاع ساقه بیشتر بود. در صورتیکه، در گروه زودرس میانگین فامیل های از لحاظ صفات کیفی علوفه بهتربودند. تخمین وراثت پذیری خصوصی تاریخ گلدهی در هر دو گروه بسیار بالا بود که بیانگر کنترل ژنتیکی ژن های افزایشی برای این صفت بود. وراثت پذیری خصوصی عملکرد علوفه، تعداد ساقه و نسبت برگ به ساقه کم تا متوسط بود این نشان می دهد که ژنهای کنترل کننده این صفات دارای اثرات افزایشی و غالبیت هستند. وراثت پذیری خصوصی صفات کیفی بالاخص در ارقام زودرس از ثبات بیشتری برخوردار بود و کنترل آنها عمدتا افزایشی بوده و اصلاح آنها از طریق گزینش موثر است. ضریب همبستگی ژنتیکی بین تاریخ گلدهی با عملکرد علوفه خشک وارتفاع ساقه مثبت و معنی دار و بین تاریخ گلدهی با تعداد پنجه منفی و معنی دار بود بنحوی که ارقام زودرس تعداد ساقه بیشتری تولید نمودند. همبستگی بین عملکرد علوفه خشک با ارتفاع ساقه مثبت و معنی دار و با درصد قند های محلول در آب منفی و معنی دار شد. همبستگی بین ارتفاع ساقه و درصد برگی بودن منفی بود ولی ارتباط بین تعداد پنجه و نسبت برگ به ساقه مثبت و معنی دار بود. جهت بهنژادی همزمان صفات کمی و کیفی ارقام یونجه پیشنهاد میگردد افزایش عملکرد یونجه با انتخاب ارقامی که ارتفاع ساقه کمتر و تعداد پنجه بیشتر تولید می کنند دنبال گردد. این مهم در همبستگی مثبت معنی دار بین قابلیت هضم و تعداد ساقه و همبستگی منفی و معنی دار بین قابلیت هضم و ارتفاع ساقه جمعیت های دیرس نیز مشهود بود. علاوه بر این، افزایش برگی بودن ارقام در میزان پروتیین علوفه ی خشک یونجه تاثیر بسزایی داشت. لغات کلیدی : اصلاح یونجه، عملکرد ، صفات کیفی ، قدرت ترکیب پذیری، وراثت پذیری، همبستگی ژنتیکی