ردیابی و شناسایی بیماری های فیتوپلاسمایی در مزارع برنج و سویای استان مازندران بوسیله روش های مولکولی

فیتوپلاسماها گروهی از باکتریهای بدون دیواره سلولی متعلق به راسته ‭Acholeplasmatales ‬هستند. اینگونه عوامل بیماریزا بوسیله حشرات مکنده آوند آبکشی بین میزبانان بطور طبیعی منتقل می شوند. اولین قدم در زمینه مطالعه عوامل بیماریزای فیتوپلاسمایی در کشور و منطقه، ردیابی و شناسایی این گونه عوامل بیماریزا می باشد. بدلیل اهمیت کشت برنج و سویا بعنوان محصولات استراتژیک در منطقه مازندران و بروز علایم مشکوک به اینگونه عوامل بیماریزا در روی این محصولات، بررسی حاضر جهت ردیابی و تشخیص بیماری(های) فیتوپلاسمایی در مزارع برنج و سویای منطقه انجام گردید. برای اجرای این پروژه از مزارع برنج و سویا در سطح شهرستانهای ساری، قایمشهر، بابل و آمل طی دو سال پیاپی (‮‭1389‬ و ‮‭1390‬) نمونه برداری صورت پذیرفت. نمونه برداری از گیاهان دارای علایم زردی، کوتولگی، جارویی، زوال، ساقه های غیر متعارف و شکافته شده، غلافهای نافرم، برگهای ضخیم و دارای علایم موزاییک و رگبرگهای تیره صورت گرفت. نمونه ها شامل برگ، غلاف برگ و ساقه گیاهان بود. نمونه برداری هر ماه یکبار (طی ماههای خرداد و تیر برای برنج و ماههای مرداد، شهریور و مهر برای سویا) انجام گرفت. طی هر سال از اجرای پروژه، در هر شهرستان از 5 تا ‮‭10‬ مزرعه (برنج و سویا به تفکیک) نمونه برداری بر مبنای وجود علایم مشکوک به آلودگی بیماری های فیتوپلاسمایی صورت پذیرفت. اسید نوکلییک از بافتهای گیاهی بر اساس دو روش جداگانه ‭(CTAB ‬و ‭Dellaporta) ‬استخراج گردید که در روی ژل آگاروز یک باند واضح و شارپ بدون اسمیر تشکیل دادند. واکنش ‭PCR ‬معمولی ‭(Direct PCR) ‬ابتدا با دو جفت آغازگر عمومی مختلف ‭(R‬‮‭16‬F1‭/R‬‮‭16‬‭mR ‬و P1‭/P‬7) انجام شد ولی در مورد هیچ یک از نمونه های برنج یا سویا باند واضحی در محل اصلی و مورد انتظار مشاهده نشد اگرچه در مورد دو نمونه، یک یا دو باند خیلی ضعیف در خارج از محل مورد انتظار تشکیل گردید. برای اطمینان از وجود یا عدم وجود آلودگی فیتوپلاسمایی در نمونه ها، واکنش ‭PCR ‬لانه ای ‭(nested PCR) ‬با کمک جفت آغازگر R‮‭16‬F2‭n/R‬‮‭16‬R2 صورت پذیرفت. نتایج حاصل از ‭PCR ‬لانه ای فقط وجود یک باند واضح و روشن در نمونه شاهد مثبت را نشان داد، ولی در سایر نمونه های سویا و برنج هیچگونه باند روشن و واضحی مشاهده نگردید. نتایج حاکی از این می باشد که نمونه های گیاهی برنج و سویا که طی سالهای ‮‭1389‬ و ‮‭1390‬ تهیه شده بودند به احتمال زیاد آلوده به عوامل بیماریزای فیتوپلاسمایی نمی باشند. لازم بذکر است که در ‭PCR ‬لانه ای هم گاهی در مورد یک یا دو نمونه استحصالی اسید نوکلییک از نمونه های برنج، یک باند ضعیف در محدوده مورد انتظار تشکیل می شد که با تکرار آزمون زنجیره ای پلیمراز، این باند هم ناپدید می گشت. بنابراین این باند احتمالا مربوط به آلودگی از نمونه شاهد و یا قطعاتی از ‭DNA‬ی باکتریهای ساپرفیت یا مایکوپلاسماهایی هستند که می توانند بصورت اپی فیت روی سطوح برگها زندگی کنند. نهایتا بنظر می رسد علایم مشکوک موجود در روی گیاهان برنج و سویا در منطقه مازندران احتمالا به سایر عوامل بیماریزا مانند ویروسها و یا عوامل غیر پاتوژنیک مانند شرایط آب و هوایی، مواد شیمیایی مصرفی، عملیات خاک ورزی و ... مربوط باشد. واژه های کلیدی: برنج، سویا، فیتوپلاسما، ردیابی، شناسایی، ‭PCR.