بررسی عملکرد علوفه و تعیین ارزش زراعی اکوتیپ های بومی اسپرس‭Onobrychis viciifolia Scop ‬در شرایط آبی و دیم (استان آذربایجان شرقی)

به منظور بررسی عملکرد و کیفیت علوفه، عملکرد بذر، صفات زراعی و روابط بین آنها ، ‮‭44‬ اکوتیپ اسپرس ‭Onobrychis sativa‬، در دو آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در دو شرایط آبی و دیم بمدت دو سال ‮‭1389-90‬ در ایستگاه تحقیقات کشاورزی خسروشهر مورد ارزیابی قرار گرفتند. عملکرد علوفه خشک، ارتفاع بوته، تعداد ساقه در واحد سطح، وضعیت رشد، تاریخ گلدهی، تاریخ بذردهی، عملکرد بذر، شاخص برداشت، طول گل آذین، بیوماس گل آذین، عملکرد بذر گل آذین، شاخص ریزش، وزن هزار دانه، نسبت برگ به ساقه و 7 صفت کیفی شامل قابلیت هضم، پروتیین خام، کربوهیدراتهای محلول در آب، خاکستر کل، فیبر خام و فیبرهای محلول در شوینده اسیدی و خنثی ‭(NDF‬، ‭ADF)‬، اندازه گیری شد. داده های جمع آوری شده از دو محیط مورد تجزیه واریانس قرار گرفتند و مقایسه میانگین اکوتیپ ها به روش‭LSD ‬انجام شد. همبستگی بین صفات تعیین شد و بمنظور گروه بندی اکوتیپ ها از تجزیه کلاستر استفاده شد. براساس شاخص های تحمل ‭TOL ‬و تحمل به تنش ‭STI ‬اکوتیپ های متحمل به خشکی شناسایی شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تفاوت میان اکوتیپها برای اکثر صفات معنی دار بود. در شرایط آبی اکوتیپ های ‮‭39‬ (سردشت) ، ‮‭34‬ (کبوتر آباد 1) ، ‮‭27‬ (میاندواب) ، ‮‭44‬ (پلی کراس البرز) ، ‮‭13‬ (ورزقان) ، ‮‭29‬ (سنندج) و ‮‭38‬ (زنوز) با متوسط عملکرد ‮‭5/26‬ الی ‮‭6/5‬ تن در هکتار و در شرایط دیم اکوتیپ های ‮‭34‬ (کبوتر آباد 1) ، ‮‭37‬ (کرمانشاه) ، ‮‭33‬ (اشنویه) ، ‮‭21‬ (الیگودرز 2) ، ‮‭12‬ (دماوند) و ‮‭39‬ (سردشت) با متوسط عملکرد ‮‭2/503‬ الی ‮‭2/54‬ تن در هکتار نسبت به سایر اکوتیپ ها عملکرد و کیفیت علوفه بیشتری داشتند. در شرایط آبی اکوتیپ های شماره ‮‭32‬ (کرمانشاه)، 3 (سراب)، ‮‭44‬ (پلی کراس البرز)، ‮‭18‬ (الیگودرز 1)و ‮‭34‬ (کبوتر آباد 1) با عملکرد ‮‭1/18‬ تا ‮‭1/63‬ تن در هکتار بیشترین عملکرد بذر را داشتند. بر اساس شاخص های ‭TOL ‬و ‭STI ‬، اکوتیپ های ‮‭34‬ (کبوتر آباد 1) و ‮‭39‬ (سردشت) متحمل به خشکی شناخته شدند. بر اساس روابط بین صفات در هر دو شرایط دیم و آبی برای رسیدن به عملکرد علوفه بالا باید اکوتیپ های زودرس، پا بلند با وضعیت رشد بالا و مطلوب را انتخاب کرد. با توجه به رابطه منفی عملکرد با کیفیت علوفه بایستی از بین ژنوتیپ های منتخب با عملکرد علوفه بالا ژنوتیپ هایی را برگزید که نسبت برگ به ساقه، پروتیین خام، قابلیت هضم و قندهای محلول بالا و فیبر خام ، ‭ADF ‬و ‭NDF ‬پایین باشد. از طرفی کیفیت علوفه اسپرس در شرایط دیم مطلوب تر از شرایط آبی ارزیابی شد. افزایش عملکرد بذر اسپرس بستگی به بالا بودن عملکرد بیولوژیکی، تعداد ساقه درواحد سطح، ارتفاع بوته و وزن هزار دانه و دیررسی محصول دارد. تجزیه کلاستر ژنوتیپ ها را از نظر عملکرد و کیفیت علوفه ، عملکرد بذر و شاخص های تحمل به خشکی بخوبی از هم مجزا نمود. اکوتیپ های شماره ‮‭33‬ (اشنویه) مقاوم و ‮‭44‬ (پلی کراس البرز) نیمه مقاوم به سفیدک سطحی ارزیابی شدند. بطور کلی اکوتیپ های شماره ‮‭34‬ (کبوتر آباد 1) از اصفهان و ‮‭39‬ (سردشت) از آذربایجان غربی بعنوان برترین اکوتیپ ها برای کشت در مزارع و احیا مراتع توصیه می شوند. کلمات کلیدی: اسپرس ، عملکرد علوفه ، کیفیت ، عملکرد بذر، شاخص های تحمل به خشکی