بررسی ارزش رجحانی گونه های مرتعی و رفتار چرایی دام در مراتع نمونه پنج منطقه رویشی ایران (هرمزگان - حاجی آباد)

این بررسی در تیپ گیاهی‭Gymnocarpos decander-Euphorbia larica ‬در ارتفاع تقریبی ‮‭265‬ متر از سطح دریا در محور بندر عباس به حاجی آباد در منطقه جونگان گنو در مختصات تقریبی ‮‭27‬ درجه و ‮‭29‬ دقیقه و 5 ثانیه عرض شمالی و ‮‭56‬ درجه ‮‭15‬ دقیقه و ‮‭28‬ ثانیه طول شرقی، در حدود ‮‭40‬ کیلومتری بندر عباس، در استان هرمزگان، در ناحیه ی رویشی خلیجی عمانی انجام شده است. لازمه برنامهریزی و مدیریت مرتع و دام، شناخت رفتار چرایی و تعیین ارزش رجحانی گیاهان یک مرتع است زیرا که گونههای مرتعی در هر یک از ماه های فصل چرا ارزش چرایی معینی دارند. این بررسی از زمان خروج دام از استراحتگاه شبانه و برگشت آن به مرتع، با بستن موقعیت یاب جغرافیایی بر روی یک راس بز به عنوان دام غالب و معرف گله، در هر ماه یک بار در مدت 4 سال برای شناخت از رفتار حرکت دام در مرتع، پایش شد. نتایج این بررسی در مورد پایش دام در ماهصهای مختلف در مدت اجرای طرح نشان می دهد که میزان مسافت طی شده، مدتی که دام در هر پایش در مرتع بوده، مدت حرکت، و مدت توقف دام، در ماه های مختلف سال و در سال های مختلف که این بررسی انجام شده از یک روند مشابهی تبعیت نمی کند که به نظر می رسد علت آن را باید در نظام دامداری منطقه در هدایت گله توسط چوپان جستجو کرد. نتایج این بررسی همچنین نشان داد که در مجموع دامنه ی بیشصترین مسافت طی شده در روز در دورهصی اجرای طرح بین ‮‭7/9‬ تا ‮‭16/4‬ کیلومتر متغیر بود. بیشینه و کمینه ی مدت چرا بین‮‭12‬ ساعت و ‮‭17‬ دقیقه تا 7 ساعت و 2 دقیقه نوسان داشت. بیشینه و کمینه ی مدت حرکت دام بین 7 ساعت تا 2 ساعت و‮‭34‬ دقیقه و مدت استراحت دام بین 8 ساعت و ‮‭45‬ دقیقه تا 2 ساعت و ‮‭35‬ دقیقه از پایش دام در مدت اجرای طرح به دست آمد. بطورکلی، به نظر می رسد که پارامترهای پایش دام در سال های مختلف اجرای طرح و ماه های مختلف با توجه گرمی و خنکی سال و دوره ی رویش گیاهی از یک روند منطقی تبعیت نمی کند. در این بررسی همچنین ارزش رجحانی گونه ها با روش زمان سنجی(فیلم برداری) و درصد مصرف علوفه ی گونه ها اندازه گیری شد. تعیین ارزش رجحانی گونهصها با روش زمان براساس پایش چرای یک دام به مدت کمصتر از نیمساعت در یک ماه اندازهصگیری میصشود و برای تعیین ارزش رجحانی گونه ها با روش درصد مصرف، تولید علوفه ی گونه های ‭Chrysopogon aucheri‬، ‭Platychaete aucheri‬،‭Cymbopogon olivieri‬، ‭Gailonia crucianelloides‬، ‭Gymnocarpos decander ‬در داخل و خارج قرق اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که، ترتیب ارزش رجحانی گونهصی غالب و اصلی مرتع‭(Gymnocarpos decander) ‬بر مبنای میانگین دو ما ه اول فصل چرا در سالصهای مختلف با روش فیلمصبرداری، به ترتیب 3/،‮‭7 22‬/،‮‭29/8 21‬ و ‮‭18/4‬ درصد، اندازه گیری شده است که بعد از یکسالهصها بالاترین ارزش رجحانی را نشان داد اما درجه ی ترجیح و خوشخوراکی این گونه بر مبنای میانگین تولید و مصرف نسبی دو ماه اول فصل چرا در دو سال اول با درجهصیص اجتناب نسبی و تقریبا غیرخوشخوراک، و در دو سال آخر با رجحان متوسط و با خوشخوراکی متوسط را نشان داد. ارزش رجحانی گونهصی‭Gymnocarpos decander ‬با روش تعیین درصد مصرف در ماهصهای مختلف بین ‮‭38‬ تا ‮‭44‬ درصد در سال اول، ‮‭14/5‬ تا ‮‭52‬ درصد در سال دوم، ‮‭53‬ تا ‮‭64‬ درصد در سال سوم و ‮‭40‬ تا ‮‭75‬ درصد در سال چهارم متغیر بود. نتایج این بررسی همچنین نشان داد که یکساله ها در ابتدای فصل چرا، از ترجیح بالایی برای چرای دام برخوردارند و افزون بر آن در ماه های مختلف در سال های مختلف اجرای طرح، ارزش رجحانی گونه ها با روشصهای یاد شده با یکدیگر تفاوت دارند که علت آن را باید به ویژگیصهای دو روش نسبت داد چون در روش فیلمصبرداری ارزش رجحانی گونهصها براساس پایش چرای یک دام به مدت کمصتر از نیمساعت در یک ماه اندازهصگیری میصشود در صورتی که در روش تعیین درصد مصرف علوفه ی گونه ها، میزان ارزش رجحانی گونهصها ناشی از چرای گله در فصل چرا در دوره-ی رویش گیاهی، با توجه به در صد ترکیب سنی و انواع دام میصباشد. در ضمن در روش تعیین درصد مصرف علوفهصی فقط گونه های کلیدی مرتع اساس اندازهصگیری قرار میصگیرد. در ضمن در روش فیلم-برداری چون در مدت فیلمصبرداری همهصی گونهصهای کلیدی چرا نشدهصاند امکان تعیین ارزش رجحانی این گونهصها در همهصی ماهصها میسر نمیصشود. واژه های کلیدی: ارزش رجحانی، زمان سنجی، درصد مصرف، رفتار چرایی، جونگان گنو، هرمزگان.