بررسی ارزش رجحانی گونه های مرتعی و رفتار چرایی دام در مراتع نمونه پنج منطقه رویشی ایران (یزد - شیرکوه)

انتخاب گیاه به وسیله دام رفتار پیچیده ای است که به طور مسلم به سابقه تغذیه دام، نوع دام، نوع گیاه و شرایط آب و هوایی، شرایط دام از نظر نیاز غذایی ، ترکیب گیاهی قابل دسترس برای دام و غیره بستگی دارد. گونههای مرتعی در هر یک از ماههای فصل چرا ارزش چرایی معینی دارند. از این رو دام چرنده نیز در مقاطع زمانی مختلف فصل چرا و نیز در مکان های مختلف عرصه چرا از خود رفتار چرایی خاصی بروز میدهد. بدون شناخت این رفتارها و خصوصیات ارزش رجحانی گونه های مرتعی در طول دوره چرا برنامهریزی و مدیریت مرتع و دام مقدور نمیباشد. به همین منظور برای تعیین ارزش رجحانی گونه های مرتعی از سه روش، مشاهده مستقیم( روش زمانی ) و روش وزنی (درصد وزن بهره برداری شده از گونه ها) و شاخص رجحانی گونه ها، استفاده شد و این تحقیق در مراتع نیمه استپی شیرکوه واقع در ‮‭75‬ کیلومتری شمال غرب یزد بمدت 5 سال(‮‭1385-1389‬) اجرا شد. برای تعیین و ثبت رفتار چرایی و فعالیت های روزانه دام از دستگاه ‭GPS ‬و برای تلفیق اطلاعات شیب و توپوگرافی و مسیر حرکت دام از نرم افزار ‭GIS ‬استفاده شد. اطلاعات مورد نیاز در 6 ماه فصل چرا و بمدت 4 سال جمع آوری شد. نتایج نشان داد که در روش زمانسنجی بین ارزش رجحانی گونه ها برای بز در ماههای فصل چرا و در سالهای بررسی تفاوت زیادی از لحاظ درصد زمان صرف شده برای چرا وجود دارد ضمنا بین سه روش از نظر ارزش رجحانی گونه ها در ماهها و سالهای بررسی تفاوت وجود دارد ولی بین رفتار چرایی دامها در دوره های چرایی و در سالهای بررسی تفاوت زیادی وجود ندارد. بطوری که تفاوت ها در مورد مسافت طی شده روزانه و مدت زمان چرا و متوسط سرعت حرکت دام در مرتع در سالهای اندازه گیری معنی دار نشد. اما متوسط مدت زمان استراحت دام در مرتع در 4 سال اندازه گیری تفاوت معنی دار دارد. مدت زمان حرکت دام در مرتع نیز در سال ‮‭86‬ تفاوت معنی دار با سال ‮‭88‬ نشان می دهد و دلیل ان ترسالی سال ‮‭86‬ و وفور گیاهان یکساله و ‭Ferula ovina ‬در ارتفاعات این منطقه است. نمدت زمان چرا بر گیاه ‭Astragalus myriacanthus ‬و انواع لاشبرگ بطور محسوس در این مرتع بیشتر از سایرین بوده و بعد از این گیاهان ‭Cuosinia lasiopsis ‬و زول ‭Eryngium noeanum ‬بیشترین زمان مراجعه دام را به خود اختصاص دادند. هرچند از نظر وزن علوفه برداشت شده ارتباطی با مدت زمان چرا مشاهده نشد اما این وضعیت نشان از محدودیت شدید غذا در این مرتع برای دام و مراجعه طولانی مدت دامها به گیاهان تیغ دار و لاشبرگ شده دارد تا اندک غذایی بدست اورند. واژه های کلیدی: ارزش رجحانی، رفتار چرایی، مشاهده مستقیم، مرتع کوهستانی، شاخص رجحانی گونه،خوشخوراکی، بزد