ارزیابی مشاهده ای ژنوتیپ های برنج خارجی در خزانه بین المللی تحمل به تنش شوری خاک در ایران

شوری خاک و آب هر ساله موجب کاهش قابلیت تولید اراضی و عملکرد محصولات زراعی از جمله برنج در نواحی ساحلی استان مازندران می گردد. اگرچه تحمل به تنش شوری در محصولات زراعی مختلف متفاوت می باشد ولی اغلب محصولات زراعی به غلظت نمک حدود یک سوم شوری آب دریای آزاد حساس می باشند و این امر باعث کاهش شدید در میزان محصول اقتصادی می گردد. اصلاح نباتات بر پایه وجود تنوع کافی و گزینش تنوعات مطلوب استوار است. واردکردن ژرم پلاسم خارجی، ارزیابی و استفاده از آنها در برنامه های مختلف اصلاحی برنج همواره یکی از راه های دستیابی به اهداف پیش بینی شده و تسهیل آن می باشد. تحمل گیاهان به شوری نه تنها در بین گونه های گیاهی متغیر می باشد بلکه شدیدا تحت تاثیر شرایط محیطی نیز می باشد. بنابراین به منظور ارزیابی تحمل ارقام برنج خارجی متحمل به شوری در شرایط تنش شوری، ژنوتیپ های ارسالی از مناطق مختلف دنیا و در قالب شبکه جهانی ارزیابی ژرم پلاسم برنج، بیست و نهمین دوره، در طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و در شرایط آب و خاک شور و در کرت هایی به ابعاد ‮‭1/5‬ا2 متر (یا براساس دستورالعمل) در شرایط آب و خاک شور در منطقه قاجارخیل ساری و مزارع تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات شاوور خوزستان در سال ‮‭1389‬ مورد ارزیابی قرار گرفتند. قبل از اجرای آزمایش نمونه خاک مرکب سطحی از زمین انتخاب شده، صورت گرفت و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شامل هدایت الکتریکی، واکنش خاک، میزان کربن آلی و بافت به روش های مرسوم مورد اندازه گیری واقع شد. همچنین تهیه نمونه از آب و خاک در طی فصل رشد جهت اندازه گیری هدایت الکتریکی آنها بطور منظم صورت گرفت. صفاتی از ژنوتیپصها مانند کدتحمل به شوری، وضعیت پذیرش عمومی ژنوتیپ، ارتفاع بوته، ویژگی های فنوتیپی مطلوب در زمان رسیدن، قابلیت پنجه زنی، تعداد سنبلچه کل، دانه پر و وزن ‮‭1000‬ دانه و عملکرد دانه در بوته در کرت مورد بررسی واقع شدند. از میان ژنوتیپصهای مورد بررسی، نتایج آزمایش در استان مازندران نشان داد که، ژنوتیپصهای شماره 8 (‮‭10-2-1‬‭-CCP ‬‮‭3-1-266‬‭B) ‬و ‮‭38‬ (2‭-CSR-‬‮‭90‬‭IR) ‬بهترین نمره را از لحاظ کد تحمل به شوری دارا بودند. از نظر قابلیت پذیرش عمومی توسط زارعین نیز این دو ژنوتیپ به همراه ژنوتیپ شماره ‮‭24‬ (‮‭6-1-1-1-1‬‭-IR‬‮‭2-76397‬‭B) ‬از ژنوتیپصهای برتر بودند. در استان خوزستان تعداد ‮‭16‬ ژنوتیپ با دامنه عملکردی ‮‭4608 -6112‬ کیلوگرم در هکتار از تولید دانه مطلوبی برخوردار بودند که بالاترین عملکرد مربوط به ژنوتیپ شماره 4 (‮‭18-3‬‭-IR ‬‮‭3-61919‬‭B) ‬بوده است. بنابراین این دسته از ژنوتیپصها میصتوانند برای برنامه معرفی ارقام شور در مناطق تحت تنش شوری و استفاده در برنامه اصلاحی مورد استفاده قرار گیرند. واژه های کلیدی: برنامه اصلاحی، برنج، تحمل به شوری، تنوع، خزانه بین المللی، ژرم پلاسم خارجی