بررسی ویژگی های مورفوکلیماتیک آبکندهای استان بوشهر

فرسایش آبکندی در استان بوشهر به دلیل شرایط خاص آب و هوایی و خاک سطح الارض در برخی نقاط توسعه زیادی یافته است. فرسایش آبکندی به دلیل اتصال بالا دست آبخیز به نقاط پایین دست و فراهم آوردن امکان انتقال رسوب و آلاینده ها، قطع ارتباطات و خسارات مالی فراوان برای اراضی زراعی، منابع طبیعی و تاسیسات زیربنایی از اهمیت خاصی برخوردار است. در این تحقیق با استفاده از مطالعات مدیریت آبخیزداری، بررسی عکس های هوایی و مشاهدات میدانی مناطق آبکندی مورد بررسی قرار گرفت. موقعیت آبکندها بر اساس مساحت منطقه آبکند برروی نقشه توپوگرافی ‮‭250000:1‬ انتقال یافت. اقلیم مناطق آبکندی با استفاده از روش دومارتن گسترده تعیین شد. از هر اقلیم دو منطقه آبکندی مشخص و در هر منطقه طبقه بندی آبکندها انجام شد. از هر اقلیم منطقه آبکندی (در صورت وجود)، یک آبکند معرف و 2 تکرار انتخاب و اندازه گیری های مورفوکلیماتیک صورت گرفت. از آبکندهای معرف نمونه های خاک از پیشانی آبکند و مقاطع ،‮‭25‬ ،‮‭75 50‬ درصد طول پیشانی آبکند، تهیه شد و نقشه برداری از آبکند معرف به منظور تعیین پلان عمومی و نیمرخ طولی آبکند معرف انجام شد. یک پرسش نامه 7 صفحه ای نیز جهت تکمیل اطلاعات صحرایی از قبیل علل ایجاد آبکندها، کاربری قدیمی اراضی در محدوده اطراف آبکندها، خسارات محتمل در منطقه آبکندی و پایین دست آنها برای هر منطقه تکمیل گردید. بر اساس بررسی های انجام شده آبکندها در هر 6 اقلیم استان بوشهر وجود دارند و بیشترین تمرکز آبکندها بیش از ‮‭500‬ هکتار در اقلیم خشک بیابانی گرم می باشد و حدود ‮‭29400‬ هکتار از اراضی استان را تحت پوشش خود قرار داده است. اکثر آبکندها در رسوبات دوران چهارم ایجاد شده از نظر پروفیل ‭u ‬شکل، ‭v ‬شکل و حالت حد واسط و پروفیل عمومی بیشتر پنجه ای و محوری و در اراضی کشاورزی و مرتعی واقع شده اند. وضعیت پوشش گیاهی ضعیف و شکننده و در برخی مناطق دیمزارهای رها شده مشاهده گردید. از نظر خاک شناسی تفاوتی میان کناره آبکند و سر آبکند وجود ندارد اکثر بافت نمونه های برداشت شده (%‮‭30‬) لومی سیلتی و لومی ماسه ای بوده است. بر اساس برداشت های صحرایی اکثر آبکندهای منطقه گناوه واقع در دشت و کناره های رودخانه دره گپ از نوع پنجه ای تکامل یافته بودند. اقلیم هر دو منطقه فراخشک گرم و بافت خاک در هر دو منطقه حاوی املاح فراوان می باشد. اکثر آبکندهای ایجاد شده در رسوبات دوران چهارم واقع شده است که اغلب سازندهای بالادست آن از رسوبات دوران سوم بوده است و نتایج بدست آمده نشان می دهد که تغییر کاربری از مراتع به زراعت دیم، جاده سازی و عدم رعایت اصول مهندسی در طراحی آبگذرها، عدم نگهداری کانال های خاکی انتقال سیل، عدم رعایت اصول آبیاری در مزارع موجود بر روی مناطق شیبدار سبب ایجاد و گسترش آبکندها گردیده است. به نظر می رسد که هماهنگی با سایر بخش های تخصصی در رعایت اصول فنی جاده سازی، بهره برداری از اراضی و آبیاری می تواند نقش مهمی در کاهش خطرات ایجاد فرسایش آبکندی در آینده نزدیک داشته باشد. واژگان کلیدی: فرسایش آبکندی، مورفوکلیماتیک، طبقه بندی، بوشهر