بررسی ارزش رجحانی گونه های مرتعی و رفتار چرایی دام در مراتع نمونه پنج منطقه رویشی ایران (استان تهران -فیروزکوه ارجمند)

بررسی پروژه تعیین ارزش رجحانی گونهها و رفتار چرایی دام، در مراتع لزور که در ‮‭50‬ کیلومتری شمال غرب شهرستان فیروزکوه واقع شده و آاز سال ‮‭1385‬ به اجرا درآمده و تا سال ‮‭1389‬ به مدت پنج سال ادامه یافت. ارزش رجحانی هرگونه و نیز کل گونهصها در ماههای فصل چرا با استفاده از درصد بهره برداری گونهصها و زمان صرف شده چرا بررسی گردید. برای تعیین و ثبت رفتار چرایی و فعالیت های روزانه دام از ‭GPS ‬استفاده شد. در روش تعیین ارزش رجحانی گونه های گیاهی از طریق زمان سنجی، در هر یک از ماههای فصل چرا، ‮‭30‬ دقیقه از چرای گوسفند روی گونه های گیاهی در آخر هرماه فیلم تهیه گردید. در روش تعیین درصد بهره برداری در هر ماه گونه ها در داخل و خارج قرق تولیدشان برداشت و پس از خشک شدن از روی وزن خشک آنها درصد بهره برداری و در نهایت شاخص رجحان آنها محاسبه گردید. نتایج بدست آمده از رفتار چرایی نشان داد که دام در منطقه لزور در ساعتهای ‮‭30:4‬ دقیقه صبح، ‮‭30:12‬ و ‮‭30:17‬ دقیقه بعد از ظهر از آغل خارج شدند. میانگین مدت زمان حضور دام در مرتع در سالهای ‮‭86‬ ، ،‮‭88 87‬ و ‮‭89‬ به ترتیب برابر با ،‮‭845‬ ،‮‭1025 945‬و ‮‭1035‬ دقیقه بود. مدت زمان حضور دام در ماههای خرداد، تیر، مرداد و شهریور به ترتیب برابر با 3/،‮‭893/8 869‬ ، ‮‭894/5‬ و ‮‭976/3‬ دقیقه بوده و معمولا از خرداد به شهریور افزایش از خودشان نشان دادند. میانگین زمان صرف شده برای استراحت در سالهای ،‮‭86‬ ،‮‭88 87‬ و ‮‭89‬ به ترتیب برابر با 0/،‮‭595‬ ،‮‭690 555‬ و ‮‭585‬ دقیقه و در ماههای خرداد، تیر، مرداد و شهریور برابر با 8/،‮‭5 570‬/،‮‭515/5 537‬ و ‮‭463/8‬ دقیقه بود. میانگین سرعت حرکت دام در سال ،‮‭86‬ ،‮‭88 87‬ و‮‭89‬ برابر با ‮‭30‬/،‮‭35 0‬/،‮‭0/33 1‬ و ‮‭2/68‬ متر در دقیقه بود. میانگین طول مسافت طی شده در روز در سال ‮‭86‬ ،‮‭87‬، ‮‭88‬ و ‮‭89‬ برابر با ‮‭8/830‬ ، ‮‭126‬/،‮‭212 16‬/،‮‭16/777 15‬کیلومتر در ساعت بود. نتایج حاصل از ارزش رجحانی گونه های مرتعی منطقه نشان داد که گونه های ‭Annual forbs‬، ‭Silene spp. ‬، ‭Galium verum‬، ‭Tragopogon spp.‬، ‭Taraxacum spp.‬و ‭Melica persica ‬با میانگین شاخص رجحان ‮‭2/19‬ تا ‮‭3/26‬ در طول چهار سال، دارای بالاترین ارزش رجحان نسبی بوده و جز گونه های کاملا" خوشخوراک بودند. لازم به ذکر است که گونهصهای فورب خوشخوراک تنها برای مدت کوتاهی دارای ارزش رجحان بیشتری داشته و گونهصهای فورب در طول مدت چرا دارای برتری نسبت به سایر گونه داشتند. گونهصهای ، ، ‭Astragalus lilacinus‬، ‭Centaurea virgata‬، ‭Bromus tomentellus‬، ‭ Astragalus aegobromus‬، ‭ Festuca ovina ‬، ‭Alopecorus textilis ‬، ‭Oryzopsis holciformis‬، ‭Astragalus glaberrimus‬، ‭Ferula gumosa‬، ‭Stipa hohenackeriana‬و ‭Annual grasses ‬با میانگین شاخص رجحان ‮‭1/41‬ تا ‮‭2/09‬ در طول چهار سال، دارای ارزش رجحان نسبتا" خوب بوده و جز گونه های نسبتا" خوشخوراک محسوب شدند. گونه های ‭Agropyron pecteniform ‬، ‭Thymus fedtschenkoi‬، ‭Marabium astracanicum‬، ‭Poa bulbosa ‬، ‭Agropyron intermedium‬، ‭Astragalus spp.‬، ‭Eryngium bilardieri ‬و ‭Onobrychis cornuta ‬با میانگین شاخص رجحان بین ‮‭0/71‬ تا ‮‭1/39‬ در طول چهار سال، دارای خوشخوراکی متوسط بودند و جز گونه های نسبتا" خوشخوراک محسوب شدند. گونه های. گونه های ‭Psathyrostachys fragilis ‬، ‭Leucupoa sclerophylla‬، ‭Cousinia multiloba‬، ‭Cirsium lappaceum ‬، ‭Acanthophyllum spp.‬، ‭Acantholimon spp.‬، ‭Helycrisum oligocephalum ‬و ‭Euphorbia cheiradenia ‬با میانگین شاخص رجحان بین ‮‭0/00‬ تا ‮‭0/52‬در طول چهار سال، دارای خوشخوراکی اندک بوده و جز گونه های غیر خوشخوراک وکاملا"غیر خوشخوراک محسوب شدند. نتایج بدست آمده در روش زمان سنجی نشان داد که گونه ‭Thymus fedtschenkoi ‬و ‭Astragalus spp ‬با ‮‭10/03‬ و ‮‭5/26‬ درصد در بین فرم رویشی بوته ای ها بالاترین میانگین را به خودشان اختصاص دادند و دارای خوشخوراکی بیشتری نسبت به سایر گونهصها بودند. در بین فرم رویشی پهن برگان علفی، ‭Taraxacum spp. ‬، ‭Tragopogon spp.‬، ‭Silene spp.‬، ‭Centaurea virgata‬و ‭Ferula gumosa ‬به ترتیب با میانگین ‮‭66‬/،‮‭99 6‬/،‮‭3/44 4‬ ، ‮‭3/19‬ و ‮‭2/96‬درصد زمان چرا در طول چهار سال آماربرداری رتبه های اول تا پنجم ترجیح را در روش زمان سنجی به خودشان اختصاص داداند. در بین فرم رویشی گراسها گونه های ‭Bromus tomentellus ‬،‭Festuca ovina ‬و ‭Oryzopsis holciformis ‬به ترتیب با میانگین‮‭12‬/،‮‭5/58 19‬ و ‮‭4/30‬ درصد زمان چرا در طول چهارسال آماربرداری، رتبه های اول تا سوم ترجیح را در روش زمان سنجی به خود اختصاص داداند. کلمات کلیدی: رفتار چرایی، ‭GPS‬، گوسفندسنگسری، شاخص رجحان، ، روش زمان سنجی، لزور.