بررسی آزمایشگاهی محدوده تاثیر برداشت شن و ماسه بر پروفیل بستر رودخانه

انسان با فعالیت هایی که روی رودخانه ها به واسطه فعالیت های عمرانی شامل کانال سازی، ساخت سد و انحراف آب انجام می دهد، به صورت مستقیم روی رودخانه ها اثر می گذارد. یکی از فعالیت های مخربی که بر رودخانه ها تحمیل می شود برداشت شن و ماسه از بستر آنها جهت پروژه های عمرانی است. در ایران در اثر برداشت شن و ماسه از مکان نامناسب، پل های زیادی از قبیل پل بالارود، پل تاریخی پاپیلا و پل کهنک در استان خوزستان و پل تالار و پل علوی کلا در استان مازندران تخریب شده اند. همچنین برداشت بی رویه شن و ماسه در رودخانه دینه ور در استان کرمانشاه موجب تعریض بستر رودخانه و نابسامانی در مسیر رودخانه شده است. مشکلات مشابهی نیز در رودخانه های کرج، میناب، تجن، زنجان رود و نازلوچای دیده می شود و اهمیت بررسی بیشتر این مطلب راخاطر نشان می سازد. در این تحقیق به بررسی آزمایشگاهی تاثیر حفره ناشی از برداشت مصالح بر پروفیل بستر رودخانه پرداخته شده است و اثر پارامترهای مختلف عمق و طول بر روی نحوه جابجایی حفره برداشت مصالح برای دو دانه بندی مختلف بررسی شده و فرمول هایی برای محاسبه ماکزیمم عمق آبشستگی و سرعت پیشروی حفره ارایه شده است. نتایج نشان می دهد که حفره با عمق کمتر سرعت جابجایی بیشتری نسبت به حفره با عمق بیشتر دارد. حفره با طول کمتر جابجایی بیشتری نسبت به حفره با طول بیشتر دارد. از میان دو پارامتر طول و عمق حفره، پارامتر عمق اثر بیشتری نسبت به پارامتر طول دارد. جابجایی حفره بر حسب زمان به دو بخش "انتقال" و "پخشیدگی" قابل تقسیم است. در واقع از یک زمان خاص به بعد سرعت جابجایی حفره افزایش می یابد. این لحظه، زمان اتمام دوره انتقال و شروع دوره پخشیدگی است. در دوره انتقال لبه بالادست حفره به لبه پایینصدست اولیه آن می رسد و در مرحله دوم، حفره ضمن انتقال به پایین دست، تدریجا محو می شود. فرمولصهای تجربی ارایه شده در این تحقیق می تواند جهت پیش بینی حداکثر عمق آبشستگی و سرعت پیشروی حفره ناشی از برداشت شن و ماسه با دانستن مشخصات هیدرولیکی جریان و ابعاد چاله برداشت به کار رود. چنانچه برداشت شن و ماسه از روی آگاهی و با مدیریت صحیح انجام شود، می تواند خسارات و آسیب های کمتری داشته باشد. واژه های کلیدی: روخانه، شن و ماسه، حفره برداشت، سرعت مهاجرت، ماکزیمم عمق آبشستگی