بررسی ارزش رجحانی گونه های مرتعی و رفتار چرایی دام در مراتع نمونه پنج منطقه رویشی ایران (گلستان-چناران)

با توجه به تغییراتی که در طول دوره رشد گیاه درکمیت و کیفیت علوفه ای گیاه ایجاد می شود هرگیاه در ماه های مختلف دوره رشد ارزش علوفه ای متفاوتی دارد ، لذا هریک ازگونههای مرتعی در زمان خاصی از فصل چرا بیشتر مورد توجه دام خواهد بود. هر نوع دام هم بسته به مجموع شرایط محیطی و زمانی مانند: زمان چرا در دوره شبانه روز ، شیب مرتع و ناهمواری زمین، ترکیب گونه ای گیاهی مرتع ،فصل چرا و عوامل دیگری مثل درجه حرارت محیط و رفتارهای چوپان رفتار متفاوتی از خود نشان می دهد. در این تحقیق ارزش رجحانی گیاهان در سایت چناران واقع در مراتع استان گلستان بمدت 5 سال بین سالهای‮‭1385 - 1389‬ انجام گردید . بدین منظور ارزش رجحانی هرگونه و نیز کل گونه ها در ماههای فصل چرا از طریق درصد بهره برداری شده گونه ها و هم چنین از طریق زمان سنجی بررسی گردید. برای تعیین و ثبت رفتار چرایی و فعالیت های روزانه دام از دستگاه ‭GPS ‬و برای تلفیق اطلاعات شیب و توپوگرافی و مسیر حرکت دام از نرم افزار ‭ILWIS‬استفاده شد. نتایج شاخص انتخاب گونه نشان داد در شرایطی که بارندگی در منطقه صورت نگیرد و گیاهان دیگر خشک باشد گونه ‭Atriplex halimus ‬دارای رجحان کامل بوده است. در سال هایی که بارش خوب باشد فوربها و گراسهای یکساله دارای رجحان کامل می باشند. در فصل چرای دام گیاهان در حال رویش نبوده و اغلب در دوره خواب هستند. در هنگام ورود دام فقط می توان از اتریپلکس به عنوان گیاه سبز نام برد. در سال هایی که بارش پاییزی خوب است گیاه ‭Poa bulbosa ‬به همراه ‭Allium spp ‬خیلی سریع از خاک خارج شده و سطح مرتع را سر سبز می کنند و گیاه اصلی مورد چرای گوسفند می باشد و گیاه ‭Atriplex ‬اغلب توسط بز های گله چرا می شود و بزها فقط در صورت وجود زیاد گیاهانی از یکساله ها در کنار اتریپلکس مورد چرا واقع می شوند. در سال های کم باران و خشک مانند پاییز سال ‮‭88‬ و پاییز سال‮‭89‬ که امکان سبز شدن برای ‭Poa bulbosa ‬و ‭Allium spp ‬میسر نگردید همه دام ها به اتریپلکس هجوم می آورند و تا حد امکان حتی سر شاخه ها نیز چریده می شوند . در اواخر فصل چرا با بارندگی های فصل زمستان، یکساله ها سطح مرتع را پوشانده و تا اواخر فروردین ماه یعنی از نیمه های اسفند تا اواخر فروردین دام منطقه علوفه کافی در دسترس داشته و نیازی به استفاده از علوفه دستی ندارند. نتایج رفتار چرایی دام نشان داد دامها حدود 6 تا ‮‭10‬ ساعت در روز چرا می کنند. کلمات کلیدی: رفتار چرایی، شیب، دام، مراتع چناران، شاخص انتخاب گونه.