آت اکولوژی گونه های گازرخ، پیر و کلیر و بررسی شیوه های احیا رویشگاه و جنگل کاری گازرخ

چکیده این طرح در قالب ‮‭10‬ پروژه تحقیقاتی: جنگلکاری و احیا رویشگاه گازرخ در استان های هرمزگان و سیستان و بلوچستان(3 پروژه)، آت اکولوژی و فنولوژی گونه گازرخ در هرمزگان، آت اکولوژی و فنولوژی گونه گازرخ در بلوچستان، آت اکولوژی و فنولوژی گونه پیر، آت اکولوژی و فنولوژی گونه کلیر، تجزیه کمی و کیفی روغن بذر گزروغن، بررسی شیوه های تولید نهال گازرخ و بررسی آفات و بیماریهای مهم گیاه گازرخ در رویشگاههای طبیعی و مناطق جنگلکاری در استانهای هرمزگان، سیستان و بلوچستان و موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور از سال ‮‭1386‬ آغاز گردید. جهت بررسی آت اکولوژی بعد از جنگل گردشی در هر منطقه 6 رویشگاه انتخاب و در هر رویشگاه 3 پایه جهت ثبت اطلاعات، علامت گذاری گردیدند. بمنظور احیا رویشگاه گزروغن طرح تحقیقاتی در قالب طرح آماری کرتهای خرد شده با تیمارهای نوع کاشت و شیوه های ذخیره رطوبت انجام گردید. جهت بررسی شیوه های تولید نهال، ضمن جمع آوری نمونه های بذری و قلمه در تاریخ های مختلف، تیمارهای مختلف جهت تولید نهال بعمل آمد. جهت مشخص نمودن آفات و بیماریها، از رویشگاههای طبیعی و عرصه های جنگلکاری نمونه ها جمع آوری و شناسایی گردید. بمنظور میزان روغن و نوع ترکیبات گزروغن از رویشگاههای مختلف گزروغن، نمونه های میوه وبذر جمع آوری و در آزمایشگاه بخش گیاهان دارویی و محصولات فرعی درصد روغن و نوع ترکیبات آن مشخص گردید. گزروغن، پیر و کلیر گونه های درختی هستند که در نواحی جنوبشرق ایران گسترش داشته و از عناصر گیاهی شبه ساوانهای ایران بوده که با دیگر گونه های این بیوم از جمله کهور، کنار، آکاسیا و داز تشکیل جوامع گیاهی متعددی را می دهند. از خصوصیات بارز رویشگاهی این سه گونه عدم یخبندان زمستانه، گرمای شدید تابستانه و بارشهای تابستانه می باشد. هر سه گونه نسبت به سرما و یخبندان حساس بوده و نسبت به خشکی محیط مقاوم می باشند. همیشه سبز بودن از دیگر خصوصیات آنها بوده بجز در گونه پیر در رویشگاههایی که بالاتر از ‮‭1300‬ متر قرار دارند درختان در زمستان دچار خزان می گردند. در بعضی از آنها تکرار مراحل فنولوژی در طول سال و ظهور همزمان گل و میوه در روی درخت حادث می شود. این گونه ها در ناحیه مکران و بر روی سازندهای غیر نمکی دوران سوم و چهارم زمین شناسی حضور داشته و در خصوص گونه گزروغنی، وجود واحدهای سنگی ماسه سنگ شکافدار، شیل و شیست در سازند زمین شناسی شرط اصلی حضور گزروغن می باشد و همراه آنها در رویشگاههای مختلف واحدهای سنگی کنگلومرا، سنگ آهک ، سنگ های آتشفشانی و دگرگونی نیز دیده می شوند. کلیر و پیر بیشتر روی رسوبات دوران پلیوسن و کواترنری، تراسهای کوتاه و بلند حاشیه رودخانه ها و گراولهای آبرفتی حضور دارند .گونه کلیر علاوه بر موارد یادشده بر روی اراضی شنی و تپه های ماسه ای نیز دیده می شود. بررسی خاک رویشگاههای مختلف نشان می دهد که این گونه ها بر روی خاکهای متوسط و شنی لومی بهتر رویش می یابند و کمتر مشاهده شده است که روی خاکهای سنگین حضور یابند. جدول آنالیز واریانس روی اسیدیته و هدایت الکتریکی خاک رویشگاهها مختلف نشان می دهد که این خاکها قلیایی و اسیدیته آنها بین ‮‭8/2 7/5‬ متغیر بوده و بین رویشگاههای مختلف از نظر آماری تفاوت وجود دارد بطوریکه برای گزروغن ‮‭8/35-7/85‬ ، کلیر ‮‭8-47-7-72‬ و برای پیر ‮‭8/75- 7/7‬ در مناطق مختلف متغیر می باشد. بین هدایت الکتریکی در رویشگاههای مختلف برای هر سه گونه نیز از نظر آماری درسطح %1 تفاوت معنی داری وجود داشته بطوریکه در گزروغن ‮‭4/05-1/3‬ ، ‮‭10/4-1/04‬ و. ‮‭11/7-4/2‬ .متغیر می باشد. فرم برگها، فرم ریشه ها و ویژگی های فیزیولوژی، توان مقاومت آنها به تنش های محیطی افزایش داده و باعث سازگاری آنها با شرایط سخت رویشگاهی در این ناحیه شده و آنها را از جمله گونه های مناسب جنگلکاری با هدفهای چندگانه نموده است. هر سه گونه از طریق جنسی قابل تکثیر می باشند. بکارگیری شیوه های مختلف ذخیره رطوبت در جنگلکاریها با توجه به وضعیت بارندگی، پریود طولانی خشکی و هزینه بالای تامین آب، ضروری بوده واستفاده توام از بانکت های هلالی، خاروخاشاک و بقایای گیاهی در کف گودال و ورقه های پلاستیکی روی تشتک درجمع آوری هرز آب، حفظ رطوبت در محیط ریشه و جلوگیری از تبخیر و تعرق کارساز بوده و موفقیت جنگلکاریها را افزایش می دهد. در بررسی اثر تیمارهای فواصل آبیاری و تراکم کاشت در گزروغن ، تیمار آبیاری یک هفته و تراکم 3ا4 متر بهترین نتیجه را داده است. نتایج بررسیهای انجام شده روی قسمت های مختلف گیاه گازرخ، هیچ گونه عامل محدود کننده حشره ای، قارچی و یا باکتریایی مشاهده نگردید و تنها یک حشره از خانواده ‭Diaspididae ‬بنام شپشک واوی برروی گزروغنی فعالیت می نماید از روی بافتهای پوسیده و مرده آثار خسارت حشرات چوبخوار بخصوص موریانه مشاهده شد. بعلاوه یک زخم (شانکر) بر روی ساقه آن در منطقه نیکشهر مشاهده شد. درصد روغن بذر گزروغن و کیفیت آن، با دو روش مختلف صورت گرفته و نتایج نشان می دهند که روغن استحصالی شباهت زیادی با گزارشات منتشر شده از عربستان دارد. کلید واژه ها: فنولوژی، رویشگاه، پیر،گازرخ، کلیر، آت اکولوژی، درصد روغن، جنگلکاری، تکثیر، سازند زمین شناسی