بررسی اثر مدیریت بقایای گیاهی در کشت متناوب گندم آبی با محصولات ردیفی بر عمکرد محصول، مواد آلی و پایداری خاک دانه ها

تحقیق حاضر با هدف ارایه روشی جایگزین برای سوزاندن بقایای گیاهی به تعیین اثر روشهای مختلف مدیریت بقایای گیاهی بر عملکرد محصول و برخی خصوصیات فیزیکی خاک درچهار استان کشور پرداخته است. بدین منظور روشهای مختلف مدیریت بقایای گیاهی در تناوب گندم با محصولات ردیفی مختلف شامل آفتابگردان (اصفهان)، ذرت دانه ای (فارس) ذرت علوفه ای (اردبیل) و سیب زمینی (همدان) به مدت چهار سال اعمال گردید. روشهای مختلف مدیریت بقایای گیاهی گندم با خاک ورزی به عنوان فاکتور اصلی و حفظ یا خارج نمودن بقایای محصول دوم به عنوان فاکتور فرعی در یک آزمایش اسپلیت پلات بر پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار مورد مقایسه قرار گرفتند. روشهای مختلف مدیریت بقایای گندم که توسط عملیات خاک ورزی قبل از کشت محصول دوم اعمال گردید عبارت بودند از 1- خرد کردن بقایا با ساقه خرد کن و مدفون کردن آن با گاو آهن برگرداندار و دیسک(مدفون کردن) 2- خرد کردن بقایا با ساقه خرد کن و به دنبال آن شخم با گاوآهن چیزل به عمق ‮‭15‬ سانتیمتر و مخلوط کردن بقایا با خاک به وسیله روتیواتور(مخلوط کردن) 3- رها کردن بقایا در سطح بدون خاک ورزی (حفظ بقایا در سطح خاک) 4- سوزاندن بقایا شخم با گاو آهن برگرداندار تا عمق ‮‭25‬سانتیمتری و دیسک (سوزاندن). فاکتور فرعی مورد بررسی عبارت بود از مدیریت بقایای محصول دوم که دو تیمار خارج نمودن بقایای محصول دوم و حفظ آن در مزرعه را شامل می گشت. در هر دو کرت فرعی عملیات خاک ورزی مطابق تیمارهای که برای محصول اول اعمال گردید تکرار شد. از بررسی نتایج ارایه شده برای عملکرد گندم در ایستگاه های مختلف می توان دریافت که درهمدان و فارس تیمارهای حفاظتی از سال اول باعث افزایش عملکرد محصول گندم شده است. در همدان تیمار رها کردن بقایا در سطح و در فارس روش حفظ بقایای گندم و ذرت و مخلوط کردن آن با لایه سطحی خاک بطور معنی داری عملکرد را نسبت به روش سوزاندن افزایش داده است. اما در ایستگاه مغان روش رها کردن بقایا در سطح و در اصفهان هر دو روش حفاظتی در سال اول منجر به کاهش عملکرد گردیده است. با این حال این کاهش عملکرد نیز پس از چهار سال ادامه طرح مشاهده نمی گردد. مقایسه عملکرد محصولات در تناوب با گندم نشان می دهد که بطور کلی تیمار های آزمایش اختلاف معنی داری در عملکرد محصول آفتابگردان و سیب زمینی در طول انجام تحقیق ایجاد نکرده است. لیکن در محصول ذرت روش حفظ بقایای گیاهی در سطح (بی خاک ورزی) از سال اول باعث کاهش معنی داری درعملکرد نسبت به تیمارهای دیگر گردید و تا سال سوم همچنان این اختلاف ادامه داشت. مطالعه تغیییرات در عملکرد ذرت نشان می دهد که با تجمع بقایای گندم در سطح روند نزولی در عملکرد محصول مشاهده می شود. با این حال کاهش در عملکرد محصول در تیمارهای مخلوط کردن و مدفون کردن بقایا نسبت به روش سوزاندن معنی دار نبود است. این نتایج همچنین نشانگر آن است که حفظ یا خارج نمودن بقایای محصول دوم تاثیر معنی داری بر عملکرد ذرت نداشته است. مقایسه بررسی اثر روشهای مختلف مدیریت بقایای گیاهی گندم بر خصوصیات فیزیکی خاک نشان داد که شاخص مخروط در تیمارهایی که خاک به طور مرتب شخم خورده است به هم نزدیک می باشد و تحت تاثیر روش مدیریت بقایا قرار نگرفته است. لیکن عدم اعمال شخم در تیماربی خاک ورزی باعث فشردگی بیشتر خاک گردیده است. در بین بقایای محصول دوم تنها مخلوط کردن بقایای سیب زمینی با خاک موجب کاهش مقاومت خاک نسبت به روش خارج کردن بقایا از زمین شده است. در بین روشهای مختلف مدیریت بقایای گیاهی روشهای مخلوط کردن بقایا با لایه سطحی و رها کردن آن ها بر روی سطح پس از سه سال به ترتیب متوسط میزان مواد آلی خاک را ‮‭22‬ و ‮‭15‬ درصد افزایش داده است. در مقایسه روشها از نظر حفظ رطوبت خاک می توان دریافت که رها کردن بقایای گیاهی در روش بی خاک ورزی با ایجاد یک پوشش سطحی توانسته است تبخیر سطحی را کاهش ورطوبت یکنواختی را در مقایسه با بقیه تیمارها حفظ نماید. از نظر بهبود پایداری خاکدانه ها تیمار رها کردن بقایا در سطح به روش بی خاک ورزی بیشترین تاثیر را داشته است ولی روش مخلوط کردن بقایا با لایه سطحی که بیشترین ماده آلی را در لایه سطحی خاک ایجاد کرده است بر خلاف انتظار پایداری خاکدانه ها را در عمق ‮‭0-10‬ بهبود نبخشیده است. واژه های کلیدی: مدیریت بقایا، خاک ورزی حفاظتی، مواد آلی خاک