زیر برنامه راهبردی بهینه سازی روش های حفاظت خاک اراضی حساس

کشور ما به دلیل قرار گرفتن در مناطق اقلیمی، ژیومورفولوژیکی و سازندهای زمین شناسی متفاوت دارای منابع اراضی با ساختار بسیار متفاوت از نظر نوع خاک و استعداد ذاتی در مقابل عوامل فرساینده می باشند. بررسی های گسترده داخلی و خارجی بیان گر آن است که در اراضی حساس به فرسایش، انواع فرسایش های آبی و بادی وجود دارد و می باید اقدامات کاملا فنی و حساب شده برای مهار انواع فرسایش های شایع در آن متناسب با شرایط آب وهوایی، پوشش گیاهی، شرایط اقتصادی و اجتماعی حاکم بر حوزه آبخیز به دقت بررسی و به مورد اجرا قرار داد. دو نمونه از اراضی بسیار حساس که گسترش بسیار وسیعی در کشور دارند و انواع فرسایش ها و تخریب اراضی در آن به شدت رواج دارد، اراضی لسی و مارنی می باشند. خاک های لسی رسوبات بادرفتی هستند که به دلیل فراوانی ذرات سیلت و شن ریز در اجزای تشکیل دهنده بافت آن از حاصل خیزترین خاک ها به شمار می آیند. این اراضی در استان های خراسان رضوی، شمالی و گلستان بیش ترین پراکندگی را دارند. خاک های این اراضی به لحاظ داشتن درصد بالایی از سیلت و پایین بودن مواد آلی، فاقد خاک دانه های مستحکم و با ثبات بوده و از ساختار ساختمانی و فیزیکی نامطمین برخوردار می باشند. لذا حساسیت بسیار زیادی نسبت به فرسایش داشته و در هنگام بروز بارندگی خاک دانه ها سریعا از هم پاشیده شده، منافذ ورودی آب در خاک بسته شده و هرزآب ایجاد می شود که جریان آب سطحی، لایه سطحی خاک را شسته و با خود حمل می کند و این پدیده در بروز پدیده فرسایش و بروز سیلاب بسیار موثر و اثرگذار است. میزان و نوع فرسایش در زمین های لسی به عوامل فرساینده مثل آب وهوا، میزان پوشش گیاهی و مدیریت این اراضی بستگی دارد. انواع فرسایش به صورت های شیاری، ورقه ای، خندقی وحرکت های پیش رونده در این اراضی قابل مشاهده می باشد. تنوع فیزیوگرافی و توپوگرافی اراضی لسی نیز بسیار متغیر می باشد، به طوری که این اراضی در ارتفاعات بین ‮‭100‬ تا ‮‭1500‬ متر از سطح دریا گسترش یافته اند و همین امر باعث پیدایش اشکال مختلف فرسایش در آن گردیده است. پوشش گیاهی این مناطق متناسب با تنوع اقلیمی آن متنوع است به طوری که در مناطق پرباران پوشش جنگلی و اراضی زراعی دیم و در مناطق کم باران مراتع را شاهد هستیم. با توجه به شرایط خاک، اقلیم و پوشش گیاهی حاکم بر این اراضی و به دلیل مدیریت نامناسب این گونه حوزه ها، به طور دایم شاهد تخریب وکاهش توان این اراضی هستیم. به طور کلی عواملی چون عامل انسانی، اقلیم، عامل فیزیکی و توپوگرافی، خاک و پوشش گیاهی از مهم ترین و برجسته ترین عوامل موثر در فرسایش خاک این اراضی محسوب می شوند. بررسی های مختلف بیان گر آن است که به دلیل حساسیت بالای ذاتی خاک، نوع اقلیم وتوپوگرافی حاکم براین اراضی، شیوه های معمول اقدامات کنترلی و حفاظتی که در سایر اراضی کاربرد دارد، در این اراضی بی ثمر و اکثرا باعث ایجاد فرسایش های شدیدتر می گردد. بنابر این در این گونه اراضی لازم است تا برای کنترل فرسایش های حاکم بر حوزه از روش های نوین مدیریتی و حفاظتی با توجه ویژه به مجموعه شرایط حاکم بر حوزه استفاده کرد. در این گزارش سعی شده است تا برنامه ها و زیر برنامه های مناسب برای مهار فرسایش این اراضی از منظرهای مختلف مورد بررسی قرار گیرد. واژه های کلیدی: اراضی لسی، زمین شناسی، فرسایش خاک، مارن، مدیریت اراضی