ارزیابی و تهیه نقشه بیابان زایی با روش فایو و یونپ در زیرحوضه آبخیز قره چای

پیدایش بیابانها بر روی زمین، در واقع یک واکنش طبیعی در برابر شرایط دشوار جغرافیایی است به همین دلیل قدمت آن معادل با تاریخ پیدایش زمین است، اگر چه ممکن است شکل و پراکندگی آن در سطح زمین منشا کواترنری داشته باشد، به عبارت دیگر آنچه امروزه به عنوان بیابان زایی شناخته شده، مترادف با تخریب سرزمینهای آباد است و یک مساله بغرنج زیست محیطی به شمار می رود. پدیده هایی نظیر تشدید فرسایش خاک، سیر قهقرایی وضعیت مراتع، کاهش تولید اراضی زراعی، شور شدن اراضی در اثر آبیاری بی رویه ونابودی جنگلها و تخریب پوشش گیاهی از وجوه مختلف تخریب سرزمین می باشند. بیابان زایی با سرعت روزافزون خود در راستای کاهش کارآیی سرزمین جوامع بین المللی را بر آن داشت تا با اعمال مدیریتی صحیح و علمی، این روند را کنترل نمایند. از جمله این موارد ارایه مدلی موقت جهت ارزیابی بیابان زایی و ترسیم نقشه توسط فایو- یونپ برای کشورهای درگیر و مبتلا به بیابان زایی جهت بررسی ، امکان سنجی اجرا و در نهایت اصلاح آن بود.؛ در این راستا روش مذکور در حوضه آبخیز قره چای که یکی از زیر حوضه های آبخیز دریاچه نمک است اجرا گردید؛ در این روش 5 فرآیند اصلی زوال پوشش گیاهی، فرسایش آبی، فرسایش بادی، شوری زایی خاک و افت آبهای زیرزمینی از 3 جنبه وضعیت کنونی، سرعت و استعداد طبیعی مورد بررسی قرار گرفت اما با توجه به عدم دسترسی به اطلاعات مورد نیاز، محاسبه جنبه سرعت میسر نشد. برای هر یک از فرآیندها و جنبه های مذکور نقشه تهیه و درجات بیابان زایی ناچیز، متوسط، شدید و بسیار شدید با رنگ های مختلف مشخص و مساحت هر یک محاسبه گردید. در نهایت نقشه های حاصل از بررسی فرآیندهای مختلف با هم تلفیق و 2 نقشه کلی وضعیت کنونی و استعداد طبیعی برای این زیر حوضه ترسیم شد. به منظور بدست آوردن خطر کل بیابان زایی طبق روش ارایه شده، نقشه های فشار دام و جمعیت انسانی بر محیط تهیه و با 2 نقشه قبلی تلفیق و درجات خطر کل محاسبه گردید. نتایج نشان می دهد درجه بیابان زایی جزیی، ‮‭39/4‬ درصد از مساحت منطقه را در بر می گیرد؛ پس از آن درجات بیابان زایی متوسط و شدید قرار دارند که در مجموع ‮‭53‬ درصد از مساحت منطقه تحت تاثیر کلاسهای متوسط تا شدید بیابان زایی قرار گرفته و نهایتا درجه بیابان زایی بسیار شدید، ‮‭7/3‬ درصد از مساحت این حوضه را به خود اختصاص داده و ‮‭0/3‬ درصد باقیمانده نیز جز مناطق مسکونی هستند. با در نظر گرفتن نتایج به دست آمده از بررسی عوامل و فرآیندهای موثر در بیابان زایی این منطقه می توان این طور نتیجه گرفت که کلیه عوامل طبیعی و انسانی در بوجود آمدن این شرایط موثر بوده و نقش عامل انسانی بخصوص در فرآیندهای افت آب های زیرزمینی در اثر حفر چاه های غیر مجاز، شور شدن خاک و فرسایش خاک در اثر مدیریت نامناسب اراضی و فشار دام بر محیط از طریق زوال پوشش گیاهی ملموس تر است ؛ لذا تنها راهکار مقابله با روند متوسط تا شدید بیابان زایی در این حوزه اعمال مدیریت صحیح و همزیستی با شرایط و منابع طبیعی موجود در راستای تحقق توسعه پایدار می باشد. واژه های کلیدی: بیابان زایی، تخریب اراضی، حوضه قره چای، وضعیت کنونی اراضی، استعداد طبیعی اراضی، فشار دام، فشار انسان، فرسایش آبی و بادی، شوری خاک،پوشش گیاهی،