شناسایی، احیا و ارزیابی مورفولوژیکی، مولکولی و پلوییدی گونه های گندم دیپلویید حامل ژنوم ‭A ‬در ایران

تعداد ‮‭310‬ نمونه از گونه های حامل ژنوم ‭A ‬شامل گونه های ‭T. monococcum‬، ‭T. boeoticum ‬و ‭T. urarta ‬کلکسیون خویشاوندان وحشی گندم بانک ژن در کرج کشت و از لحاظ گیاهشناسی شناسایی شدند و برای صفات مورفولوژیکی مورد ارزیابی قرار گرفتند. سپس ‮‭21‬ مورفوتیپ از زیرگونه ‮‭53 , T. boeoticum subsp. boeoticum ‬مورفوتیپ از زیرگونه ‭T. boeoticum subsp. thaoudar ‬و ‮‭19‬ مورفوتیپ از گونه ‭T. urartu ‬از نقاط مختلف ایران، از لحاظ تنوع پروتیین های ذخیرهصای دانه ‭HMW ‬و محتوای ‭DNA ‬ژنومی مورد بررسی قرار گرفتند. شناسایی نمونه ها نشان داد که نمونه های ایرانی به دو زیرگونه ‭T. boeoticum subsp. boeoticum ‬و ‭T. boeoticum subsp. thaoudar ‬و گونه ‭T. urartu ‬تعلق داشتند. بررسی فواصل ژنتیکی میان جمعیت ها نشان داد که نمونه های کشورهای ایران، عراق، سوریه و لبنان که در مرکز پراکنش این گونه ها قرار دارند در فاصله نزدیکی از یکدیگر قرار گرفته اند. در میان نمونه های ایرانی، نمونه های جمع آوری شده از کرمانشاه، آذربایجان و کردستان در مرکز پراکنش این گونه ها قرار داشته و نمونه های سایر گونه ها در فواصل اندکی در حواشی این نمونه ها پراکنده هستند. دو زیرگونه ‭T. boeoticum subsp. boeoticum ‬و ‭T. boeoticum subsp. thaodar ‬در فاصله اندکی از یکدیگر قرار داشته و گونه ‭T. urarta ‬در فاصله بیشتری از آن ها قرار دارد. با استفاده از الکتروفورز ‭SDS-PAGE‬، چند شکلی قابل توجهی در الگوی تفکیک الکتروفورزی باندهای پروتیینی در بین نمونهصها مشاهده گردید. هر دو زیرواحد ‭x ‬و ‭y ‬گلوتنین با وزن مولکولی زیاد ‭HMW ‬با فرم های آللی مختلف در کلیه مورفوتیپ ها مشاهده شده و در مجموع، ‮‭10‬ الگوی باندی ‭HMW ‬با ‮‭10‬ آلل مختلف در مورفوتیپ های آزمایش شده مشخص گردید. در هر نمونه بین دو تا پنج آلل در محدوده ‭HMW ‬مشاهده گردید که با توجه به دیپلویید بودن گونه های مورد آزمایش، ژرم پلاسم مطالعه شده از این لحاظ منحصر به فرد است. علت احتمالی بروز چنین پدیدهصای، ممکن است مضاعف شدن مکان ژنی ‭Glu-‬1‭A ‬باشد، آزمایشات فلوسیتومتری و کاریوتیپ میتوزی به منظور بررسی تغییرات ژنومی یا تغییرات بزرگ کروموزومی انجام شد. مطالعات فلوسیتومتری بروز یوپلوییدی در هیچصیک از نمونهصهای آزمایش شده را نشان نداد و بررسی کاریوتیپ میتوزی نیز بروز انوپلوییدی یا تغییرات بزرگ کروموزومی را تایید نکرد. کلمات کلیدی: ژنوم A، گندم دیپلویید، تنوع ژنتیکی، پروتیین ذخیره ای دانه، سیتوژنتیک