بررسی سازگاری گونه های جدید اوکالیپتوس در مناطق گرمسیر ایران

سالهاست که گونه های مختلف اکالیپتوس بعنوان گیاهانی وارداتی در نقاط مختلف کشور مورد بررسی واقع شده و بعضا در سطح گسترده جهت مصارف صنعتی، زینتی و ایجاد اماکن تفریحی مورد کشت و کار قرارگرفته اند. در استان خوزستان چند گونه اکالیپتوس در سطح وسیع کشت شده اند و گونه های دیگری نیز در شمال استان سازگاری خود را از نظر رویشی نشان داده اند. از آنجایی که گونه های مختلف اکالیپتوس بسته به شرایط اکولوژیکی سازگاریهای متفاوتی را نشان می دهند، این طرح به منظور بررسی سازگاری و رشد گونه های مختلف اکالیپتوس کاشته شده در استان خوزستان (در دو عرصه تحقیقاتی دزفول و شوشتر)، اجرا شده است. در هر عرصه تحقیقاتی بیش از ‮‭30‬ گونه اکالیپتوس به صورت کلکسیون در سال ‮‭1373‬ کاشته شده، با این تفاوت که در دزفول سه اصله و در شوشتر هفت اصله برای هر گونه در نظر گرفته شده است. صفات مختلف مورد ارزیابی گونه ها شامل ارتفاع کل، قطر برابر سینه، قطر یقه، کیفیت، قطر تاج پوشش و زنده مانی بوده است. از داده های سال های ،‮‭1383‬ ،‮‭1387 1386‬ و ‮‭1388‬ برای مقایسه عملکرد گونه های مختلف اکالیپتوس استفاده شد و در پایان از آمار سال آخر برای گروه بندی اکالیپتوس ها با استفاده از روش آماری تجزیه خوشه ای و بکارگیری برنامه آماری ‭SAS ‬استفاده شد. رویهمرفته برای منطقه دزفول در درجه اول گونه های دارای سازگاری و عملکرد عالی و در درجه بعد گونه های با سازگاری و عملکرد خوب زیر توصیه می شوند: :عالی‭E. flocktoniae‬، ‭E. polycarpa‬، ‭E. camaldulensis ‬،‮‭9616‬ ‭E. dealbata‬، ‭E. sp. (‬‮‭642‬)، ‭E. salmonopholia‬، ‭E. salubris :‬خوب‭E. tetragona‬، ‭E. microcarpa‬، ‭E. melliodora‬، ‭E. gongylocarpa‬، ‭E. camaldulensis var. obtusa‬، ‭E. stricklandii‬، ‭E. caesia‬، ‭E. torquata‬، البته ‮‭18‬ گونه باقی مانده، به خصوص سه گونه ‭E. leucoxylon‬، ‭E. spathulata ‬و ‮‭860‬‭) .E. sp) ‬که به طورکلی خشک شدند برای این منطقه توصیه نمی شوند. اما برای منطقه شوشتر گونه های دارای عملکرد عالی و خوب زیر برای استفاده در برنامه های زراعت چوب و توسعه فضای سبز معرفی می شوند. :عالی‭E. microtheca :‬خوب‭E. stricklandii‬، ‭E. dundasii‬، ‭E. kingsmillii‬، ‭E. intertexta‬، ‭E. salubris‬، ‭E. eudesmioides‬، ‭E. salmonophloia‬، ‭E. camaldulensis uncinatum‬، ‭E. tetragona‬، ‭E. microcarpa‬، ‭melliodora‬، ‭E. flocktoniae ‬طبیعی است که ‮‭15‬ گونه باقی مانده، به خصوص چهار گونه ‭E. caesia‬، ‭E. woodwardii‬، ‭E. porosa ‬و ‭E. forrestoniana ‬که به طور کلی خشک شدند، برای این منطقه پیشنهاد نمی شوند. با مقایسه گونه های عالی و خوب دو منطقه دزفول و شوشتر مشخص گردید که هفت گونه زیر در آنها مشترک بود که دلیل محکمی بر سازگاری این گونه ها در این دو عرصه می باشد که از نظر آب و هوایی به هم نزدیک هستند‭: E. stricklandii‬، ‭E. salmonophloia‬، ‭E. camaldulensis‬، ‭E. tetragona‬، ‭E. microcarpa‬، ‭E. melliodora‬، ‭E. flocktoniae ‬رویهمرفته عملکرد گونه های اکالیپتوس از نظر رشد طولی و قطری، کیفیت و زنده مانی در باغ فدک دزفول بهتر از ایستگاه کوشکک شوشتر بوده است. با مقایسه خصوصیات خاکشناسی این دو عرصه، مشخص می شود که خاک در دزفول از نظر حاصلخیزی و ساختمانی مناسبتر از شوشتر است و به همین دلیل درختان اکالیپتوس در دزفول عملکرد مطلوبتری داشته اند. همچنین به نظر می رسد که عملیات داشت در این باغ نیز با نظم و تکرار بیشتری انجام می شده است. واژه های کلیدی: اکالیپتوس، سازگاری، ارتفاع، قطر، زنده مانی، تاج پوشش، کیفیت