بررسی سازگاری و پایداری ارقام و لاین های پیشرفته گندم دوروم در آزمایشات یکنواخت سراسری مناطق معتدل دیم

هدف از این مطالعه تجزیه اثرات متقابل ژنوتیپ ‭x ‬محیط بر روی عملکرد دانه ‮‭22‬ لاین پیشرفته گندم دوروم و سه رقم شاهد گندم دوروم (ساجی و زردک) و گندم نان (سرداری) به منظور تعیین میزان پایداری و سازگاری لاینها و ارقام مورد بررسی با استفاده از روشهای آماری تک متغیره و چند متغیره می باشد. ژنوتیپهای مورد بررسی در ‮‭19‬ محیط شامل ایستگاه های سرارود (کرمانشاه)، شیروان چرداول (ایلام)، مراغه و شیروان (خراسان شمالی) در طی سالهای زراعی ‮‭1385 -86‬تا ‮‭1388 -89‬ در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تجزیه مرکب عملکرد دانه نشان داد که اختلاف معنی داری بین عملکرد دانه ژنوتیپ ها وجود دارد. بین محیطها و اثر مقابل ژنوتیپ ‭x ‬محیط نیز اختلاف آماری معنی داری در سطح احتمال %1 وجود داشت. بزرگی اثرات اصلی برای محیط، اثر متقابل ژنوتیپ ‭x ‬محیط و ژنوتیپ به ترتیب ‮‭82/9‬%، 9/%8 و 1/%2 مجموع مربعات کل بود. بزرگی اثرات محیط بیانگر متفاوت بودن محیطها بوده که باعث ایجاد اثر متقابل ژنوتیپ ‭x ‬محیط معنی دار و ایجاد تنوع در عملکرد دانه ژنوتیپ ها شده است. براساس مدل گرافیکی ‭GGE ‬بای پلات امکان گروهبندی محیطهای مورد مطالعه به گروه های مختلف که امکان سازگاری خصوصی را برای ژنوتیپها فراهم می نمایند وجود داشت. در این مطالعه محیطهای سرد (مراغه و شیروان) از محیطهای گرم (ایلام) در رتبه بندی و تعیین سازگاری ژنوتیپها کاملا" متفاوت بودند. محیطهای معتدل (کرمانشاه) امکان گروهبندی با هر یک از دو گروه محیطی سرد (مراغه و شیروان) و گرم (ایلام) را داشتند. بعبارت دیگر محیطهای مربوط به کرمانشاه در بعضی از سالها در گزینش ژنوتیپ ها مشابه محیطهای گرم و در بعضی از سالها مشابه محیطهای سرد عمل نموده است. این نتایج امکان تست اولیه ژرم پلاسم های بزرگ گندم در مناطق معتدل (کرمانشاه) و هدایت گروه های ژنوتیپی جهت ارزیابی بیشتر در محیطهای سرد (مراغه و شیروان) و گرم (ایلام) دیم کشور را تقویت می نماید. بر اساس مدل ‭GGE ‬بای پلات، ژنوتیپ های G8، G‮‭17‬، G‮‭23‬ (ساجی)، G‮‭11‬ ، G‮‭21‬ و G‮‭19‬ دارای ترکیب مناسبی از پایداری و عملکرد بودند. ژنوتیپهای G‮‭21‬،G‮‭16‬ ، G8، G‮‭23‬ (ساجی)، G‮‭17‬ دارای بیشترین سازگاری به محیطهای گرم و ژنوتیپ های G‮‭25‬(سرداری)، G‮‭24‬ (زردک)، G6 بیشترین سازگاری را به محیطهای سرد داشتند. ژنوتیپ های G‮‭20‬، G‮‭22‬ و G‮‭19‬ نیز دارای سازگاری عمومی بودند. براساس روش های آماری تک متغیره نیز ژنوتیپهای پایدار مشخص شدند. براساس پارامتر ضریب رگرسیون ‭(b) ‬ژنوتیپ های G‮‭10‬ و G‮‭17‬ پایدار، براساس واریانس انحراف از رگرسیون ‭(S‬2‭di) ‬ژنوتیپ های G‮‭13‬، G‮‭12‬، G‮‭11‬ و G‮‭14‬ پایدارترین ژنوتیپ ها، براساس اکوالانس ریک ‭(W‬2‭i) ‬ژنوتیپ های G‮‭13‬، G‮‭10‬، G‮‭11‬ و G‮‭17‬ کمترین نقش را در اثر متقابل داشتند و براساس ضریب تغییرات ‭(CV) ‬ژنوتیپ های G‮‭25‬، G‮‭24‬، G3 و G4 دارای کمترین تغییرات محیطی بودند. واژه های کلیدی: گندم دوروم ، اثرات متقابل ژنوتیپ ‭x ‬محیط، ‭GGE ‬بای پلات، پارامترهای پایداری، پایداری و سازگاری