بررسی آلاینده های زیست محیطی (فلزات سنگین، هیدرکربورهای نفتی، سورفاکتانت ها و سموم کشاورزی) در سواحل جنوبی دریای خزر

در سالهای اخیر توسعه روز افزون فعالیتهای انسانی کشورهای حاشیه دریای خزر با تخلیه فاضلابها و پسابهای صنعتی، اکولوژی این دریا را دستخوش تغییراتی نموده است. باتوجه به موقعیت کنونی ، بررسی آلاینده ها بعنوان یک موضوع قابل بحث دارای اهمیت می باشد. این پروژه با اهداف زیر به اجرا در آمد. - تعیین میزان آلاینده ها درآبهای سواحل 5 ، ‮‭10‬ و‮‭50‬ متر - تعیین نوسانات زمانی و مکانی آلاینده ها ی حوضه جنوبی دریای خزر - یافتن ارتباط بین میزان تجمع آلاینده ها با پارامتر رشدی ماهیان - بازنگری وضعیت آلاینده ها ی زیست محیطی و مقایسه آن با استانداردهای جهانی در محیط زیست آب همچنین به منظور مدیریت زیست محیطی ، میزان ریسک اکولوژیکی ترکیبات پلی آروماتیک و ارزیابی ریسک سلامت مصرف ماهیان مصرفی سواحل حوزه جنوبی دریای خزر از نظر فلزات سنگین مورد بررسی قرار خواهد گرفت. تحقیق حاضر از تاریخ ‮‭86/10/1‬ لغایت ‮‭88/10/30‬ ابلاغ و کار میدانی آن در سال ‮‭1387‬ بر روی 8 ترنسکت در عمق های 5 ، ‮‭10‬ و ‮‭50‬ متر انجام گردید. نمونه برداری آب و رسوبات بصورت سطحی طی چهار فصل و نمونه برداری ماهی سفید از تعاونی پره فرح آباد ساری و نمونه برداری کفال پوزه باریک از حوزه جنوب شرقی دریای خزر با استفاده از ترال (توسط کشتی گیلان ) انجام گردید. اساس یا معیار انتخاب فلزات بدلیل تنوع روزافزون صنایع در حوضه آبریز ساحلی و نداشتن اطلاعات دقیق از فرآیند و پروسه تولیدی صنایع ، فلزات قابل اندازه گیری (کادمیم ،کروم، مس،آهن،سرب،کبالت، نیکل ،روی و جیوه ) در این پژوهشکده انجام گردید. نتایج تحقیق حاضر در آبهای حوزه جنوبی نشان داد که مقادیر فلزات سنگین (کادمیم ،کروم،مس،آهن،سرب، و روی ) دارای شرایط حفاظت شده وقابل قبول برای زندگی آبزیان بوده است. تجمع قابل ملاحظه فلزات کبالت ، مس و کروم درترانسکت های رسوبی سفیدرود و انزلی در مقایسه با 6 ترانسکت دیگر( ترکمن، امیرآباد،بابلسر، نوشهر،تنکابن وآستارا) و تجمع نیکل درترانسکت های رسوبی سفیدرود و آستارا در مقایسه 6 ترانسکت دیگر( ترکمن، امیرآباد،بابلسر، نوشهر،تنکابن وانزلی) مشهود بود(‮‭05.0‬ ‭P). ‬فلز روی بالاترین مقدار در عضله ماهی کفال دیده شد و پس از آن فلزات آهن، مس، سرب، کادمیم، نیکل، جیوه و کبالت دیده شدند(( ‮‭0001.0‬ ‭P. ‬باتوجه به اینکه بیشترین صید ماهیان استخوانی دریای خزر، ماهیان سفید(حدود ‮‭65‬ درصد) و کفال( حدود ‮‭30‬ درصد) است. با فرض مصرف این دو گونه ماهی در شمال کشور با محاسبه برآورد سیبل خطر ‭( THQ ) ‬نسبت دوز تعیین شده آلاینده به سطح دوز مرجع نسبت کمتر از 1 را برای تمام فلزات در افراد بزرگسال و خردسال نشان داده است ( 1‭> THQ ). ‬بنابر این مصرف ماهیان سفید( ساحل فرح آباد) و کفال پوزه باریک سواحل جنوب شرقی دریای خزر با سرانه 6 کیلوگرم در سال خطر آشکاری برای سلامت افراد بزرگسال و خرد سال بوجود نمی آورد. از جمله ترکیبات خطرناک مشتقات نفتی در محیط زیست هیدروکربورهای پلی اروماتیک ‭(PAHs) ‬میباشد. آژانس محیط زیست آمریکا (‮‭16‬ ‭(EPA ‬ترکیب از ‭PAHs ‬را به عنوان آلاینده های شاخص اعلام کرد نتایج تحقیق حاضر نشان داد که در اکثر ایستگاهها و فصول مختلف غلظت ترکیبات 2 و 3 حلقه ای آروماتیک در آب، رسوب و ماهی در مقایسه با ترکیبات ،‮‭5 4‬ و 6 حلقه ای کمتر بوده است. از میان ‮‭16‬ ترکیب ‭PAHs ‬فقط ترکیبات ‭Benzo(a)anthracene‬، ‭Chrysene‬، ‭Benzo(a)payrene ‬و‭Dibenzo(a‬،‭h)anthracene ‬دارای ریسک اکولوژیکی ‭(HQ) ‬بالاتر از واحد در آب و رسوب بوده است. شایان ذکر است که در بافت خوراکی ماهیان مورد بررسی (ماهی کفال و سفید دریای خزر) ترکیباتی همچون ‭Chrysene‬، ‭Benzo(a)anthracene ‬و‭Benzo(a)pyrene ‬که به عنوان ترکیباتی با ریسک اکولوژیکی بالا در آب و رسوب میباشند مشاهده شده است. حداکثر مقدار غلظتی باقی مانده سموم ارگانوکلره در نمونه آب ایستگاههای سطحی (5 متر) از بهار تا زمستان مربوط به ترکیبات ‭-endosulfan (‬ترکمن) ، ‭dieldrin (‬بابلسر، تنکابن) و‭endosulfan sulfate (‬آستارا) و در ایستگاههای سطحی (‮‭10‬متر) ترکیبات ‭-BHC ‬، ‭dieldrin ‬، ( دو فصل متمادی در تنکابن)، ‭DDT(‬ترکمن) و ‭aldrin (‬بابلسر) و ایستگاههای سطحی (‮‭50‬ متر) مربوط به ترکیبات ‭-BHC (‬تنکابن) ، ‭dieldrin (‬امیرآباد) ، ‭ -BHC (‬انزلی) و ‭heptachlor (‬امیرآباد) مشاهده گردیده است. حداکثر میزان درصدی سموم ارگانوکلره در رسوبات از بهار تا زمستان فقط برای ترکیب‭aldrin ‬در ایستگاههای ترکمن ، بابلسر و تنکابن مشخص گردید. حداکثر غلظت باقی مانده سموم ارگانوکلره در بافت ماهی سفید و ماهی کفال سالینس مربوط به ترکیبات ‭endrin aldehyde ‬و ‭DDT ‬دیده شد. نتایج کلی غلظت سورفاکتانت ‭(LAS ) ‬آبهای سطحی ( ستون ‮‭10 5‬، و ‮‭50‬ متر) حوزه جنوبی (ترانسکت هشتگانه) بمیزان ‮‭049.0 017.0‬ بوده است. داده ها نشان میدهد. حداکثر غلظت در فصول بهار (‮‭084.0‬ ‭mg/l ) ‬و تابستان (‮‭082.0‬ ‭mg/l ) ‬مربوط به ترانسکت انزلی و حداکثر غلظت در فصول پاییز (‮‭035.0‬ ‭mg/l ) ‬و زمستان(‮‭060.0‬ ‭mg/l ) ‬مربوط به ترانسکت سفیدرود بود. براساس استانداردهای موجود، غلظت سورفاکتانت های حوضه جنوبی دریای خزر در حال حاضر بحرانی نیست.