جمع آوری و شناسایی آفات بذرخوار گیاهان علوفه ای(به جز لگوم ها) در آذربایجان شرقی

مراتع آذربایجان شرقی با دارا بودن حدود 9/%2 از مراتع کشور یکی از گنجینه های ارزشمند منابع طبیعی ملی و منطقه ای است. مراتع هر استان همانند گنجینه عظیمی ژنتیکی است که اکثر گونه های گیاهی در آن قابل دسترسی است. در این میان گونه های گیاهی مرتعی علوفه ای (غیر لگوم) بخش اعظم گونه ها، جنس ها و خانواده های گیاهی را شامل می گردد. یکی از عوامل مهم تحدید کننده مراتع هجوم راسته های مختلف حشرات بذرخوار به مراتع است. این حشرات با نابود کردن بذور گونه های مرتعی که تنها وسیله زاد آوری طبیعی آن هاست مانع جدی در گسترش، پراکنش، تثبیت، احیا طبیعی و توالی اکوسیستم مراتع محسوب می شوند. اولین گام در جهت پیش آگاهی و کاهش خسارت حشرات بذرخوار مراتع شناسایی گونه های حشرات، تعیین میزان خسارت، تعیین پراکنش استانی و تفکیک گونه های علوفه ای حساس و مقاوم است. گام بعدی شناسایی دشمنان طبیعی حشرات بذرخوار و برآورد آن ها برای تولید انبوه و رها سازی در قالب کنترل بیولوژیکی می باشد. در این تحقیق، طی سال های ‮‭1388‬ تا ‮‭1392‬ حشرات بذرخوار گیاهان مرتعی علوفه ای و پارازیتوییدهای آن ها در مراتع استان آذربایجان شرقی جمع آوری و شناسایی گردید. برای این منظور سالانه از زمان گلدهی تا رسیدن کامل بذور بر اساس شرایط فنولوژی گونه های انتخاب شده (‮‭50‬ گونه غیر لگوم) مراتع مختلف استان به طور هفتگی بازدید و از بذور گیاهان مرتعی علوفه ای نمونه برداری گردید. نمونه های جمع آوری شده تا زمان خروج حشرات کامل بذرخواران و دشمنان طبیعی آن ها در ظروف پرورش نگهداری و بررسی های آزمایشگاهی روی آن ها انجام گرفت. بر اساس نتایج حاصل شده از مجموع ‮‭86‬ نمونه بذور گیاهان علوفه ای (غیر لگوم) جمع آوری شده (شامل ‮‭40‬ گونه)، ‮‭50‬ نمونه (شامل ‮‭27‬ گونه) آلوده به حشرات مختلف بذرخوار تشخیص داده شد. همچنین ‮‭36‬ نمونه شامل ‮‭25‬ گونه بدون هیچگونه آلودگی بود. این گیاهان به نوعی مقاوم هستند یا شرایط منطقه اجازه رشد و تکامل بذرخوار را نمی دهد. این گونه ها به همراه محل های پراکنش آن ها نوعا راهنمای عملی برای کارشناسان مراتع در امر اصلاح مراتع و مرتعکاری به شمار می آید. در اغلب موارد حشرات خارج شده از بذور آلوده گیاهان مرتعی علوفه ای از راسته های ‭Hymenoptera‬، ‭Coleoptera ‬و ‭Lepidoptera ‬بوده و در موارد اندکی نیز بذرخوارانی از راسته های ‭Hemiptera ‬و ‭Diptera ‬بدست آمدند. در طول اجرای پروژه ‮‭61‬ کد نمونه از حشرات بذرخوار به دست آمد که نمونه های شناسایی شده آن ها شامل ‮‭16‬کد نمونه زنبور از خانواده ‭Eurytomidae (‬جنس های‭Bruchophagus ‬، ‭Systole ‬و 2 ،‭(Eurytoma ‬کد نمونه سوسک از خانواده ‭Bruchidae (‬جنس های‭Bruchidius ‬و 2 ،‭(Spermophagus ‬کد نمونه سرخرطومی از خانواده ‭Apionidae (‬جنس های ‭Perapion ‬و ‮‭10 , (Pseudoperapion ‬کد نمونه سرخرطومی از خانواده ‭Curculionidae (‬جنس های ‭Labiaticola‬، ‭Mecinus‬، ‭Gymnetron ‬و ‭Rhinusa) ‬و 2 کد نمونه از راسته سن ها (جنس های ‭Auchenodes ‬و ‭Lygaeosoma) ‬هستند. در بین سوسک های سرخرطومی یک گونه جدید برای ایران با نام ‭Perapion violaceum ‬نیز شناسایی گردید که از بذور گونه ‭Veronica orientalis ‬به دست آمده است. پارازیتوییدهای به دست آمده از برخی آفات بذرخوار جمع آوری شده عموما از زنبورهای خانواده های ‭Pteromalidae‬، ‭Eulophidae‬، ‭Eupelmidae‬، ‭Torymidae‬، ‭Eurytomidae‬، ‭Encyrtidae‬، ‭Braconidae ‬و ‭Bethylidae ‬می باشند. در این رابطه ‮‭47‬ کد نمونه زنبور پارازیتویید از جنس های ‭Pteromalus‬،‭Aprostocetus ‬،‭Elasmus ‬،‭Tetrastichus ‬، ‭Cirrospilus‬، ‭Eupelmus‬، ‭Torymus‬،‭Pseudotorymus ‬،‭Sycophila ‬، ‭Eurytoma‬، ‭Agenisapis ‬و ‭Bracon ‬به عنوان دشمنان طبیعی حشرات بذرخوار شناسایی شدند. واژه های کلیدی : بذرخواران مراتع، حشرات بذرخوار، دشمنان طبیعی، گیاهان مرتعی، گیاهان علوفه ای، مراتع