گزارش نهایی طرح تحقیقاتی بررسی تهیه مدل بیلان آب خاک با استفاده از ‭GIS (‬مطالعه موردی حوضه آبریز نازلو چای)

بیلان آب- خاک بررسی اجزا چرخه هیدرولوژیکی و روش چگونگی تقسیم بارش به رواناب، تبخیر واقعی و ذخیره رطوبت خاک را مهیا می سازد. در بیلان آب و خاک شبیه سازی تبخیر از خاک با استفاده از تابع استخراج رطوبت خاک انجام می گیرد. مقادیر رطوبت خاک و مقدار آب مازاد محاسبه شده از این مدل، با مقادیر واقعی اندازه گیری شده، واسنجی یا کالیبره می شود. حجم کنترل برای مدل آب و خاک عمق معادل ظرفیت آب قابل استخراج گیاه از خاک حداکثر تا عمق یک متری می باشد‭. GIS‬، چارچوب کاری برای ذخیره، مدیریت داده های مکانی و امکانات مدل سازی برای حجم کنترل با اندازه و اشکال مختلف را تامین می کند و نقشه های عوامل بیلان آب به صورت رستری برای کل منطقه تهیه و عوامل بیلان آب و خاک برای حوضه و محدوده مطالعاتی ارایه می دهد. در این تحقیق بیلان آب ماهانه دراز مدت حوضه نازلو چای ارومیه با حدود ‮‭2000‬ کیلومتر مربع مساحت بر اساس روش تورنت وایت- ماتر اصلاح شده به صورت توزیعی در محیط ‭GIS ‬تهیه گردید. ‮‭12‬ نقشه بارش ماهانه ‮‭12‬ نقشه تبخیر و تعرق پتانسیل و نقشه ظرفیت نگهداری رطوبت در عمق 1 متری خاک حوضه با اندازه سلولی ‮‭200‬ متر داده های ورودی مدل هستند. خروجی این مدل، نقشه های ماهانه و سالانه تبخیر و تعرق حقیقی، نقشه های ذخیره خاک، کمبود رطوبت و آب مازاد می باشد که در محیط ‭ArcGIS‬‮‭3.9‬ با ابزار ‭Waterbalance ‬به صورت سلولی و توزیعی تهیه شد. ابزار بیلان آب توسعه داده شد تا نقشه های رواناب تاخیری حاصل از پیوستن آب مازاد به آب های زیرزمینی را برآورد نماید. قسمتی از آب مازاد ماه جاری و آب باقیمانده از ماه قبل جریان آب زیرزمینی شده و جریان کل خروجی حوضه را تشکیل می دهد. رواناب هر سلول برآورد و در هر حوضه با آمار مشاهده شده در 4 ایستگاه هیدرومتری در سطح حوضه نازلو چای که آمار مبسوطتری داشتند، مقایسه گردید. نتایج نشانگر تطبیق نسبی روش در تولید آبدهی حوضه ها داشت. 8 شاخص از جمله ضریب ناش، ضریب همبستگی، ضریب تطابق و شاخص کیفی و... در مقایسه هیدروگراف های ماهانه مقادیر مشاهده شده و محاسبه شده مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج در کمتر از %5 معنی دار بوده و با افزایش سطح حوضه نتایج بهتر شده است. نا اطمینانی ها در این مدل، خصوصیات کیفی و کمی و شفافیت داده های ورودی مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت نقشه های ماهانه رواناب با مقادیر ماهانه مشاهده شده واسنجی شده و نقشه های تجمعی دبی با استفاده ازالحاقیه ‭ArcHydro ‬تهیه گردید. از نتایج این روش می توان در تولید رواناب در حوضه های فاقد آمار به خوبی استفاده کرد. این روش با حداقل آمار قابلیت تولید آبدهی رودخانه ها را با برآورد خوبی از دبی پایه را داراست. کلمات کلیدی: بیلان آب ماهانه، تورنت وایت- ماتر، مدل توزیعی، ‭GIS‬، نازلوچای