بررسی و تعیین بهترین مدیریت بهره برداری بر عملکرد و بقا گونه های آنغوزه و باریجه و کندل در شرایط دیم(خاص)

گونه دارویی و صنعتی آنغوزه (Ferula assa foetida)، کندل (Dorema ammoniacum) و باریجه (Ferula gummosa) از مهمترین گیاهان شاخص در مناطق خشک و بیابانی و نیمه خشک استان خراسان محسوب می شوند. صمغ حاصله از این گیاهان از نظر دارویی، صنعتی و صادراتی اهمیت فوق العاده دارند. متاسفانه به دلیل برداشت سنتی و غیر علمی زمینه انقراض این گونه ها در گذشت زمان فراهم شده است. بطوریکه هر ساله از سطح رویشگاه این گونه های مهم کاسته می شود. به منظور تعیین بهترین روش مدیریت بهره برداری در گونه های دارویی آنغوزه، کندل و باریجه، این تحقیق از سال 1381 به مدت چهار سال در شرایط زراعی و بدون آبیاری (دیم) در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی انجام شد. در کشت زراعی از بوته‎های 8 ساله که به صورت دیم در سال های قبل کشت شده بودند استفاده گردید. بدین منظور پس از اتمام دوره رشد گونه های مورد مطالعه، از هر گونه تعداد 10 بوته بصورت تصادفی انتخاب شد و پس از اندازه‎گیری صفات مورد نظر، سه روش مختلف تیغ زنی گیاه شامل سنتی، پله ایی و مقعر و دو تیمار تعداد دفعات برداشت (5 و 10 بار تیغ زنی) بر روی بوته های انتخابی در شرایط زراعی اعمال گردید و اثرات این تیمارها برروی صفات مختلف اندازه گیری شد و داده های جمع آوری شده با استفاده از طرح فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار آنالیز شدند. نتایج نشان داد که در هر کدام از سه گونه مورد بررسی در شرایط زراعی، اثرات روش و دفعات تیغ زنی بر صفات مورد بررسی معنی دار بود. در این خصوص میزان تولید صمغ آنغوزه بین 4/2 (روش مقعر) تا19 /6 گرم در بوته (روش سنتی) در روش های مختلف در نوسان بود. تعداد دفعات تیغ‎زنی نیز در تولید صمغ گونه‎های مورد مطالعه اهمیت دارد، در این رابطه در هر سه گونه مورد بررسی تعداد 5 بار تیغ زنی حداقل میزان صمغ و 10 بارتیغ زنی (بصورت تجمعی) بیشترین میزان صمغ را تولید نمودند. نتایج این بررسی نشان داد که بین نوبت های مختلف برداشت صمغ نیز تفاوت معنی داری وجود داشت بطوریکه میزان تولید صمغ در برداشت های اول و آخر در واحد بوته کاهش یافت. روش برداشت سنتی بیشترین خسارت را به گیاهان وارد می کند ودو روش دیگر تفاوت معنی داری با روش سنتی داشتند. ایجاد خراش و برداشت صمغ از ساقه گیاه کندل باعث کاهش تولید بذر گردید. متوسط تولید بذر در آنغوزه، باریجه و کندل به ترتیب 1/33 ، 87/24 و 2/23 گرم در بوته بدست آمد. میزان تلفات گونه ها در سال پس از برداشت صمغ با افزایش تعداد دفعات تیغ‎زنی افزایش یافت در صورتیکه میزان تولید صمغ متناسب با تیغ زنی بیشتر افزایش نداشت. با توجه به نتایج بدست آمده توصیه می گردد که در هر سه گونه مورد مطالعه، روش برداشت سنتی ممنوع و از روش قطع قسمتی از یقه (پله ایی) استفاده گردد. کلمات کلیدی: روش بهره برداری، روش تیغ زنی، عملکرد صمغ