بررسی و شناخت ویژگی های پوشش گیاهی حاشیه رودخانه ها و مسیل های جنوب کشور

به منظور برنامه ریزی درست و بهره برداری صحیح از منابع آبی کشور، داشتن آمار و اطلاعات منابع رودخانه ها امری مهم و بنیادی می باشد. با اجرای این طرح ملی ، اطلاعات مختلفی از ویژگی های پوشش گیاهی حاشیه رودخانه ها و آبراهه های 5 استان کشور جمع آوری و استخراج شد. این اطلاعات از طیف متنوعی، مشتمل بر اطلاعات مکانی و توصیفی رودخانه ها برخوردار بوده و شامل تنوع پوشش گیاهی اراضی حاشیه رودخانه ها (کشاورزی، مرتعی و…) می باشد. این اطلاعات با همکاری و هماهنگی مجریان و همکاران استان های بوشهر، فارس ، هرمزگان، سیستان و بلوچستان برای رودخانه ها و مسیل هایی که بر روی نقشه های 1:250000 دیده می شوند از طریق گزارش های موجود و با انجام بازدیدهای صحرایی جمع آوری گردید.استان بوشهر به لحاظ برخورداری از موقعیت کوهپایه ای و آب وهوای خشک و نیمه خشک، و بارش های محدود و پراکنده ازنظر وضعیت پوشش گیاهی ضعیف بوده و بیشتر مراتع این استان در وضعیت مراتع فقیر تا خیلی فقیر قرار می گیرند. لذا، این طرح در تمام محدود ه های مطالعاتی در سطح استان بوشهر به اجرا درآمده و در این راستا اطلاعات مختلفی از ویژگی های پوشش گیاهی حاشیه رودخانه ها و آبراهه های این استان جمع آوری و استخراج گردیده است. این اطلاعات از طیف متنوعی، مشتمل بر اطلاعات مکانی و توصیفی رودخانه ها برخوردار بوده و شامل تنوع پوشش گیاهی اراضی حاشیه رودخانه ها (کشاورزی، مرتعی و…) می باشد. کلیه شبکه آبراهه های موجود در نقشه های 1:250000 به عنوان نقشه شبکه آبراهه های مبنا منظور گردیدند و بر اساس اطلاعات موجود و بازدیدهای میدانی وضعیت انبوهی و نوع پوشش گیاهی، چگونگی پهنه بندی آن ها در حواشی رودخانه و کاربری اراضی در هر دو طرف رودخانه ها شناسایی گردید. پس از گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و عملیات میدانی و فن سنجش ازدور، تمامی اطلاعات به محیط نرم افزار ArcGIS در قالب فایل های SHP و بانک های اطلاعاتی وارد شدند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که در بستر و کنار ه های رودخانه های دایمی در این استان همانند رودخانه مند، باهوش، دالکی، شاپور و حله انبوهی پوشش در برخی از باز ه ها بسیار زیاد می باشد که اکثر گونه های غالب آن را گز و نی تشکیل می دهند حتی در برخی از باز ه ها انبوهی پوشش به بیش از 90% هم می رسد. به طورکلی انبوهی پوشش در رودخانه ها و مسیل های محدود ه های مطالعاتی در حد کم تا متوسط بوده و ازنظر پوشش گیاهی غالب در اکثر باز ه ها، پوشش از نوع علفی و بوته ای بوده و پوشش درختی و درختچه ای در تعداد معدودی از باز ه ها قابل مشاهده است. همچنین نتایج حاصله از کاربری اراضی در حاشیه رودخانه ها نشان داد که به طور متوسط در طول 980 کیلومتر از حاشیه رودخانه ها کاربری اراضی به شکل مرتع، 812 کیلومتر جنگل (جنگل های طبیعی یا مصنوعی)، 1241 کیلومتر کاربری کشاورزی (باغ، زراعت آبی و زراعت دیم) داشته و 155 کیلومتر آن تحت سایر کاربری ها می باشد.برای اجرای این پژوهش در سیستان موقعیت رودخانه های منطقه بر اساس حوزه های آبخیز منطقه مشخص و اقدام به جمع آوری آمار و اطلاعات مربوط به تنوع پوشش گیاهی و چگونگی پهنه بندی آن ها در حواشی رودخانه ها و مسیل های سیستان با استفاده از اطلاعات مندرج درگزارشات قابل دسترس و بازدیدهای میدانی گردید. تنوع پوشش گیاهی ازنظر خشبی یا علفی بودن و همچنین پراکنش گیاهان در حواشی رودخانه ها بر اساس اطلاعات موجود و بازدیدهای صحرایی دسته بندی شد . تیپ قالب پوشش گیاهی ازنظر درختی و درختچه ای، علفی و بوته ای و درصد طول دارای پوشش رودخانه نسبت به طول کل رودخانه در هر محدوده مطالعاتی مشخص شد. طول حداکثر و حداقل پوشش درختی رودخانه در هر محدوده مطالعاتی و همچنین نواحی فاقد پوشش گیاهی برآورد گردید. علاوه بر آن عملیات بیولوژیکی خاص انجام گرفته برحسب انواع پوشش گیاهی حاشیه رودخانه، از قبیل پوشش درختی، درختچه ای، علفی، بوته ای و درصد تراکم آن ها مشخص شد. نتایج نشان می دهد که در منطقه سیستان 1/2997 کیلومتر رودخانه وجود دارد که کناره 1/2135 کیلومتر (2/71 درصد) آن ها دارای پوشش گیاهی است. 2/1733 کیلومتر (8/57 درصد) این پوشش را مرتع با گونه های خشبی تشکیل می دهد. 9/402 کیلومتر (4/13 درصد) از کناره رودخانه ها را عمدتا درختچه های گز و در پایین دست تعدادی از مسیل ها نیز تاغ رویش دارد. 4/7 کیلومتر (2/0 درصد) از محدوده موردبررسی را محصولات زراعی تشکیل می دهد. 8/860 کیلومتر (7/28 درصد) از کناره این رودخانه فاقد پوشش گیاهی می باشد.واژه های کلیدی: پوشش گیاهی، رودخانه، سامانه اطلاعات جغرافیایی، بوشهر، سیستان