بررسی اثر چریش و فرآورده های آلی طبیعی نماتدکش بر نماتد مولد زخم ریشه ی چای

نماتد مولد زخم ریشه ی چای ‭(Pratylenchus loosi)‬، مهم ترین عامل خسارت زا باغ های چای شمال کشور است و مدیریت مبارزه با آن جزو اولویت های بخش تحقیقات گیاه پزشکی کشور است. به دلیل اثرات سو زیست محیطی نماتدکش های شیمیایی، استفاده از آفت کش های طبیعی مورد توجه است. گیاه چریش ‭(Azadirchta indica)‬، یکی از گیاهانی است که فرآورده های آن خاصیت نماتدکشی دارند. به همین منظور در این پروژه تحقیقاتی در شرایط گلدان، آزمایشاتی به صورت طرح آماری کاملا تصادفی با ‮‭14‬ تیمار و سه تکرار شامل: نیمارین (عصاره تجاری مغز دانه چریش)، کنجاله چریش، کنجاله زیتون و ضایعات توتون در مقایسه با نماتدکش فنامیفوس (%‮‭10‬ ‭G) ‬و شاهد آلوده (بدون اصلاح کننده) روی نهال های چای کلون امید بخش ‮‭100‬ به مدت دو سال اجرا شد. صفات اندازه گیری شده این تحقیق شامل ؛ ارتفاع نهال، وزن کل نهال، وزن تر اندام هوایی، افزایش وزن، وزن تر ریشه وحجم ریشه و شاخص های مهم بیماری زایی میزان جمعیت نماتد در یک گرم ریشه و صد گرم خاک اندازه گیری شد. داده ها با کمک نرم افزار آماری ‭SAS ‬تجزیه واریانس شد و میانگین داده ها به روش ‭LSD ‬مقایسه شد. در بین شاخص های ثبت شده جمعیت نماتد در خاک و خصوصا ریشه از اهمیت بیشتری برخوردار است. از آنجا که کنجاله زیتون و توتون در دزهای مورد استفاده سبب گیاه سوزی نهال های چای در سال اول شدند، لذا مقایسه میانگین داده ها در سال اول فقط روی تیمار نیمارین (در شش سطح) و نماتدکش نماکور و شاهد انجام گرفت. نتایج نشان داد که کم ترین تعداد نماتد شمارش شده در ریشه و خاک مربوط به سم نماکور و بیش ترین تعداد نماتد شمارش شده مربوط به قطعه شاهد بود. نیمارین در کاهش میزان جمعیت نماتد در ریشه و خاک موثر بوده به طوری که، در میان سطوح مختلف نیمارین بیش ترین کاهش جمعیت نماتد در ریشه مربوط به مقدار مصرف ‮‭10‬ در هزار بود. در خاک نیز بیش ترین کاهش جمعیت نماتد بعد از نماکور دز ‮‭15‬ در هزار نیمارین بوده ولی دزهای 5/،‮‭5 2‬ و ‮‭7/5‬ اثرات نزدیک به هم داشتند و در شاخص مرفولوزیکی مانند ارتفاع، وزن کل، حجم ریشه و افزایش وزن شاهد و نیمارین در سطوح 5 و ‮‭5.7‬ در هزار و نماکور در طول دوره آزمایش نزدیک بهم بودند . در سال دوم با اعمال تغییراتی در دزها؛ نیمارین درسه سطح شامل ؛ دو و نیم، پنج، هفت و نیم در هزار (به ازای هر گلدان حاوی یک نهال جوان چای)، نماتدکش فسفره فنامیفوس (نماکور، گرانول ده درصد) به میزان هفت گرم (به ازای هر گلدان حاوی یک نهال جوان چای) به همراه کنجاله زیتون، ضایعات توتون و پودر بذر چریش در سه سطح ؛ دو، پنج و هفت گرم (به ازای هر کیلوگرم خاک گلدان حاوی یک نهال جوان چای)، خاک آلوده و یک خاک سالم (جهت مقایسه) اجرا گردید. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها نشان داد که کم ترین تعداد نماتد شمارش شده در ریشه و خاک مربوط به سم نماکور و بیش ترین تعداد نماتد شمارش شده مربوط به قطعه شاهد (خاک آلوده) بود. در میان سطوح مختلف تیمارها ضایعات توتون در سطوح پنج و هفت گرم و کنجاله زیتون در سطح هفت گرم بیش ترین کاهش جمعیت نماتد در ریشه را داشته است. اثر چریش کم تر از توتون و زیتون بوده و نیمارین نیز تاثیر کم تری داشته است. در خاک نیز بیش ترین کاهش میان سطوح مختلف جمعیت نماتد بعد از نماکور به ترتیب سطوح مختلف توتون، زیتون، چریش و نیمارین داشته اند. در شاخص بیماریزایی کاهش جمعیت نماتد در یک صد گرم خاک با مقایسه میانگین گروهی بعد از نماتد کش نماکور گروه توتون و گروه زیتون بهترین اثر را داشتند. در شاخص درصد تلفات در ریشه با مقایسه میانگین گروهی تیمارهای مختلف نسبت به شاهد (خاک آلوده) در یک گرم ریشه گروه توتون با گروه نماکور با یکدیگر اختلاف معنی دار نداشته و در بالا ترین کلاس آماری قرار گرفتند. در مقایسه میانگین مستقل شاخص های مرفولوژیکی مانند ارتفاع، وزن کل، حجم ریشه، افزایش وزن، وزن تر ساقه و وزن تر ریشه نیمارین پنج و هفت و نیم در هزار با نماکور جز تیمارهای برتر بودند. در مقایسه میانگین گروهی غیر از وزن تر ساقه و وزن تر ریشه که گروه نیمارین با نماکور در یک گروه قرار گرفته اند در سایر شاخص ها بعد از نماکور نیمارین جز گروه برتر قرار داشت. در این تحقیق نماتدکش فنامیفوس (نماکور، گرانول ‮‭10‬ درصد) در مقایسه با سایر تیمارها کارایی بهتری در کاهش جمعیت و خسارت نماتد مولد زخم ریشه ی چای در ریشه و خاک داشت. . ولی به دلیل مقرون به صرفه نبودن وخطرات بالای زیست محیطی ‭(LD ‬‮‭50‬=‮‭6.0‬ ‭mg / kg ) ‬از اولویت کم تری نسبت به سموم آلی برخوردار است. ضایعات توتون و کنجاله زیتون در منطقه وجود دارد و تهیه آن آسان بوده و در این بررسی نیز اثر خوبی در کاهش جمعیت نماتد در ریشه و خاک داشته و اثر پودر بذر چریش کم تر از توتون و زیتون بوده و تهیه آن نیز به دلیل اینکه بومی منطقه نمی باشد مشکل تر است و نیمارین نیز اثر به مراتب کم تری نسبت به سایر تیمارها نشان داده است. واژه های کلیدی: چای، نماتد مولد زخم ریشه ی چای، چریش،کنجاله زیتون، ضایعات توتون و فنامیفوس.