شبیه سازی فرآیندهای هیدرولوژیکی در مناطق مرطوب و نیمه مرطوب

از جمله مولفهصهای اصلی تصمیمصگیری برای مدیریت منابع و آبخیز، شناخت ظرفیت های آبی کشور و تقاضا برای آب میصباشد. بر این اساس پروژه شبیه سازی فرآیندهای هیدرولوژیکی در استان آذربایجان شرقی به عنوان بخشی از پروژه ملی شبیه سازی فرآیندهای هیدرولوژیکی در مناطق مرطوب و نیمه مرطوب تعریف شد. استخراج پارامترهای فیزیکی مدلصهای هیدرولوژیکی، تعمیم برخی اطلاعات نقطه-ای فرآیندهای هیدرولوژیکی به سطح و اطلاعات منطقهصای با استفاده از روشصهای مختلف و معمول، تحلیل اطلاعات تبخیر و محاسبه تبخیر و تعرق پتانسیل بهصمنظور شبیهصسازی هیدرولوژیکی در حوضه-های رتبه چهار و برآورد ظرفیت جریانصهای سطحی در این منطقه از اهداف اصلی این پروژه محسوب می شود. در این تحقیق پارامترهای مدلصهای هیدرولوژیکی از جمله ‭SFBM‬، ‭ISDI ‬و ‭AWBM ‬برای حوضه-های رتبه چهار استان آذربایجان شرقی واسنجی و تعیین شد. همصچنین مشخصهصهای هیدرولوژیکی از جمله آستانه شروع رواناب، شماره منحنی ‭SCS (Curve Number)‬، پارامتر عوامل حوضه برحسب نفوذ و ضریب جریان و نیز منحنی تداوم جربان برای حوضهصهای رتبه چهار استان تعیین شد. نتایج تحقیق نشان داد که اولا پوشش گیاهی و کاربری استان به عنوان یک عامل مهم تاثیر گذار بر سیلصخیزی و ضریب نفوذ، در زیرحوضهصهای مختلف متفاوت میصباشد. بررسی و واسنجی پارامتر های مدل ‭SFB ‬نشان میصدهد که مقدار پارامتر ‭S (‬پارامتر خشکی) از ‮‭7.13‬ در حوضه قرمزکل (کد‮‭3051‬) تا ‮‭63‬ در حوضه عجب شیر (کد ‮‭3042‬) در تغییر است. بعلاوه پارامتر ‭F (‬نفوذپذیری) از مقدار دو در حوضه آذرشهر (کد‮‭30510‬) تا ‮‭36.3‬ در حوضه قرمزکل (‮‭3051‬) و پارامتر ‭B (‬عامل دبی پایه) از ‮‭55.0‬ در حوضه اسفنجان (‮‭3052‬) تا یک در حوضهصهای عجبصشیر و قرمزکل در تغییر است. علاوه بر مدل ‭SFB ‬پارامترهای مدل ‭AWBM ‬نیز مورد واسنجی قرار گرفت. بررسی و واسنجی پارامتر های مدل ‭AWBM ‬شامل ‭BFI‬، C1، C2 و C3 به ترتیب دارای دامنه ‮‭52.0‬ تا 0.،‮‭2 66‬ تا ،‮‭119 5‬ تا ‮‭345‬ و ‮‭203‬ تا ‮‭516‬ میصباشد. نتایج بررسی میزان تاثیر هر یک از متغیرهای عمق بارش، شدت بارش، درصد رس، درصد شن، درصد پوشش گیاهی ودرصد شیب بر آستانه شروع روانابنشان داد که در این منطقه عمق بارش بیشترین تاثیر بر مقدار آستانه رواناب را دارا میصباشد، بهصطوری که آستانه شروع رواناب با عمق بارش در مدل همبستگی تک متغیره دارای ضریب همبستگی ‮‭992.0‬ میصباشد. همصچنین مدلصهای همبستگی چند متغیره خطی و غیرخطی با ضریب همبستگی بالا بین آستانه شروع رواناب و متغیرهای یاد شده برازش مشابهی را نشان دادند. در مرحله ارزیابی مجذور ضریب همبستگی دادهصهای محاسباتی با داده-های مشاهدهصای آستانه رواناب با پارامترهای یاد شده ‮‭9872.0‬ و ‮‭9874.0‬ به ترتیب در مدل همبستگی چند متغیره خطی و مدل همبستگی چند متغیره غیرخطی بدست آمد، که به نزدیک بوده، بنابر این هر دو مدل با دقت مناسبی آستانه رواناب را برآورد میصنمایند. بعلاوه تاثیر این عوامل به ترتیب اهمیت شامل عمق بارش، شدت بارش، درصد پوشش، درصد شن، درصد رس و درصد شیب میصباشد. بررسی ضرایب منحنی فرود هیدروگرافص جریان شامل ‭BFI ‬و ‭K ‬نشان داد که مقادیر این دو پارامتر در استان آذربایجان شرقی نیز دارای دامنه تغییرات زیادی نمیصباشد. واژگانکلیدی: مدلصهای هیدرولوژیکی،جریان های سطحی، مدل ‭SFB‬، مدل ‭AWBM‬، مدل ‭ISDI‬، شاخص دبی پایه، شماره منحنی، پارامتر خشکی، رطوبت پیشین، آستانه رواناب