بررسی پارامترهای بیلان آبی حوضه های انتخابی منتهی به مرزهای جنوب غربی و خلیج فارس

ایران به دلیل واقع شدن در نوار بیابانی از نقاط خشک جهان بوده و در داخل ایران نیز همین بارش کم از غرب به شرق از مقدار آن کاسته می شود و به حداقل خود می رسد. علاوه بر آن، رودخانه ها اکثرا غیر دایمی بوده و در ماه های خشک سال جریان سطحی ندارند. اما، خوشبختانه اکثر رودخانه های به ظاهر خشک، دارای رژیم جریان زیربستر هستند که می توان در خشکسالی ها به منظور آب شرب، کشاورزی، دام، آبزیان و مهمتر از همه حفظ و توسعه منابع طبیعی استفاده نمود. لذا، به دلیل محدودیت منابع آبی در کشور، آب زیرقشری و یا زیربستر رودخانه های فصلی از اهمیت زیادی برخوردار است. این آب برخلاف آب های سطحی، فاقد رسوبات معلق بوده و قبل از ورود به دشت ها و یا کویرهای وسیع، معمولا در یک بستر کم عرض رودخانه به صورت سطحی و زیرزمینی در جریان است. این منبع آبی در محل هایی که دارای خصوصیات خاصی باشد، از طریق احداث سدهای زیرزمینی، استحصال و مورد استفاده قرار می گیرد. به منظور استفاده از آب های زیرقشری در مواقع خشکسالی، ضروری است ابتدا برآوردی با دقت مناسب از این پتانسیل آبی به عمل آید. لذا، ضروری است روش های علمی مناسب توسعه داده شود تا از این طریق بتوان نسبت به کمی نمودن آن ها اقدام نمود. در این پژوهش، با توجه به بیلان آب، میزان جریان خروجی زیرقشری در ‮‭12‬حوضه منتخب از میان کل حوضه های جنوب غرب ایران با استفاده از مدل چهارپارامتره a،b،c،‭d ‬محاسبه شد. برای اجرای مدل، داده های دبی در ایستگاه های هیدرومتری و آمار بارندگی برای هر حوضه و ذخیره آب زیرزمینی به عنوان وردی وارد مدل شد. به منظور تعیین بارندگی سالانه در سطح حوضه، ابتدا با استفاده از نرم افزار ‭ArcGIS ‬و آمار موجود، نقشه های همباران سالانه با استفاده از روش کریجینگ معمولی تهیه شد. سپس، متوسط سالانه برای تمامی ایستگاه ها و سال های مورد مطالعه محاسبه شد. متغیر های a، b، ‭c ‬و ‭d ‬مدل بر اساس داده های تاریخی و مشاهده ای بارش و جریان خروجی تعیین شد. معیارهای ضریب نش، میانگین خطای انحراف، میانگین قدر مطلق خطا برای ارزیابی مدل استفاده شد نتایج بدست آمده نشان داد در حوضه هایی که جریان از حوضه های مجاور (مناطق کارستیکی) وجود دارد، مدل قادر به شبیه ساری پارامترهای بیلان با دقت مناسب نمی باشد. متوسط کارآیی مدل ‮‭54‬ درصد است که بین ‮‭26‬ تا ‮‭80‬ متغیر است که در مجموع می توان مطرح نمود کارآیی این مدل مورد قبول می باشد. دقت نسبی مدل با متوسط ‮‭34‬ درصد بین ‮‭16‬ تا ‮‭63‬ درصد تغییر می کند. در مجموع مدل جریان رودخانه را کم برآورد نموده است. درصد نسبت تبخیر و تعرق به بارندگی بین صفر تا ‮‭98‬ درصد تغییر می کند. همچنین، جریان زیرقشری بین صفر و ‮‭85‬ درصد برای ایستگاهصهای مختلف تغییر می کند که دارای متوسطی در حدود ‮‭19‬ درصد است. کلمات کلیدی: جریان زیرقشری، بیلان آبی، حوضه های جنوب غربی،کارآیی، مدل ‭SALAS