ارزیابی امکان بهبود کمی و کیفی غده بذری سیب زمینی در واکنش به ترکیبات بیولوژیکی بستر کشت

کاربرد اصول و مفاهیم بوم شناسی از جمله مدیریت و استفاده از میکروارگانیزم های موجود در خاک و روابط بین آنها در قالب کودهای زیستی با هدف حذف یا کاهش قابل ملاحظه در مصرف نهاده های شیمیایی، قادر است ما را در تولید پایدارتر غذا یاری دهد. امروزه استفاده از مینی تیوبر به عنوان هسته اولیه بذری سیب زمینی در نظام تولید بذر این گیاه در کشور بسیار مورد توجه بوده و تولید آن رو به گسترش است. این پژوهش به منظور بررسی جنبه های مختلف کاربرد کودهای زیستی(بیولوژیک) بر شاخص های رشدی اندام های هوایی و زیرزمینی گیاه، عملکرد، میزان جذب عناصر غذایی پرمصرف و کم مصرف و شدت کلنیزاسیون در راستای بهبود کمی و کیفی محصول تولیدی دو رقم سیب زمینی به اجرا درآمد. این تحقیق در دو بخش طی سال های ‮‭91‬ و ‮‭92‬ اجرا شد. در سال نخست ریزغده های تولیدی با توجه به نوع آزمایش طراحی شده، تلقیح و زیر تونل سایه در گلدان کشت شدند. بنابراین، این پژوهش در یک آزمایش فاکتوریل با طرح پایه کاملا تصادفی با 4 عامل شامل، رقم با دو سطح (آگریا و سانته)، قارچ میکوریز با سه سطح ‭(G.fasciculatum‬، ‭G.mosseae ‬و شاهد)،فاکتور باکتری‭Pseudomonas fluorescens ‬با سه سطح ‭(P‬‮‭173‬ و P‮‭116‬با شاهد) و در نهایت فاکتور باکتری باسیلوس با سه سطح‭(B.subtilis ‬و ‭Bacillus megaterium ‬با شاهد) در 4 تکرار در فضای باز در زیر پوشش سایه در موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال طراحی و اجرا شد. این طرح در سال دوم پس از تلقیح ریز غده های تولیدی سال اول با برترین سویه های میکوریزا، باکتری های سودوموناس و باسیلوس در یک آزمایش فاکتوریل با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی 4 عاملی با 3 تکرار اجرا شد. در این پژوهش عامل اول، دو رقم(آگریا و سانته)، عامل دوم، (تلقیح و عدم تلقیح با سویه برتر میکوریزا)، عامل سوم، ( تلقیح با سودوموناس و عدم تلقیح) و عامل چهارم، ( تلقیح با باسیلوس و عدم تلقیح) بود. در این پژوهش تعدادی شاخص های فیزیولوژیکی، ویژگی های رشدی بخش هوایی، خصوصیات رشدی بخش زیرزمینی، درصد کلنیزاسیون ریشه، میزان جذب عناصر غذایی پرمصرف(فسفر، نیتروژن و پتاسیم) و نیز کم مصرف(آهن،روی و منگنز) و نیز تغییرات کمی و کیفی تولید ریزغده به لحاظ اندازه و تعداد اندازه گیری شد. نتایج بدست آمده در آزمایش اول نشان داد که اثرات اصلی رقم، قارچ میکوریز و باکتری سودوموناس در مورد شاخص های فیزیولوژیکی، شدت کلنیزاسیون، اغلب ویژگی های رشدی اندام های هوایی و بخش های زیرزمینی، خصوصیات کمی و کیفی ریزغده و جذب بیشتر عناصر غذایی در شرایط گلخانه ای تفاوت معنی دار نشان دادند. در این شرایط اثر اصلی باکتری باسیلوس فقط در مورد تعدادی از صفات فیزیولوژیکی و سایر صفات مورد مطالعه اختلاف معنی دار نشان داد. رقم سانته بیشترین میزان شدت فتوسنتز خالص، هدایت روزنه ای و شدت تعرق را از نظر شاخص های فیزیولوژیکی نشان داد. در حالی که رقم اگریا برتری محسوسی در برخی از ویژگی های رشدی بخش های هوایی گیاه از جمله، وزن تر و خشک، قطر ساقه و ارتفاع گیاه داشت. در مقابل بیشترین تعداد برگ، وزن تر و خشک و سطح برگ به رقم سانته اختصاص یافت. بالاترین میزان شدت کلنیزاسیون مربوط به رقم اگریا بود. تفاوت دو رقم از حیث شاخص های عملکردی معنی دار بود. بیشترین تعداد ریزغده در هر بوته در رقم سانته با ‮‭46/7‬ درصد افزایش به نسبت رقم اگریا حاصل شد. در مقابل، بالاترین وزن تر و خشک ریزغده مربوط به رقم اگریا بود. از نظر میزان جذب عناصر غذایی، بالاترین میزان جذب فسفر و روی در رقم سانته و بیشترین میزان جذب نیتروژن در رقم اگریا اتفاق افتاد. مایه تلقیح برخودار از قارچ میکوریز گونه ‭G.mosseae ‬بر اغلب شاخص های فیزیولوژیکی و رشدی اندازه گیری شده، اثر مثبت و معنی دار گذاشت. شدت کلنیزاسیون در تیمارهای تلقیح شده به صورت انفرادی با قارچ میکوریز گونه ‭G.mosseae ‬در مقایسه با قارچ ‮‭24/32 , G.fasciculatum ‬درصد افزایش نشان داد. در تیمار تلقیح ترکیبی این گونه قارچ با سویه ‮‭173‬ باکتری سودوموناس و ‭B.subtilis ‬میزان افزایش درصد کلنیزاسیون به ‮‭62/2‬ درصد رسید. میزان افزایش وزن تر و خشک و همچنین تعداد ریزغده تولیدی هر بوته نیز با تلقیح این گونه قارچ در مقایسه با ‭G.fasciculatum ‬به ترتیب 8،3 و‮‭30/6‬ درصد بود. میزان برتری تعداد ریزغده تولیدی در تیمار مایه کوبی با قارچ ‭G.mosseae ‬در شراط گلخانه ای در قیاس با شاهد ‮‭40/28‬ درصد بود. برتری استفاده از این گونه قارچ در بهبود جذب عناصر غذایی در این آزمایش در مورد همه عناصر بجز آهن به اثبات رسید. باکتری سودوموناس فقط بر بهبود جذب دو عنصر نیتروژن و آهن اثر مثبت داشت. از این نظر باسیلوس سبب افزایش میزان جذب عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم و نیز روی شدد. نتایج این پژوهش نشان داد که تلقیح دوگانه قارچ و باکتری‭PGPR ‬موجب افزایش ‮‭22/8‬ درصد شدت فتوسنتز خالص، ‮‭40/7‬ درصد شدت کلنیزاسیون، ‮‭2/9‬ درصد وزن خشک ساقه، ‮‭30‬ درصد سطح برگ، ‮‭35‬ درصد حجم ریشه، ‮‭41/1‬ درصد تعداد ریزغده، ‮‭6/3‬ درصد جذب فسفر، ‮‭14/9‬درصد جذب آهن و ‮‭11/3‬ درصد جذب منگنز شدند. میزان افزایش تعداد ریزغده با کاربرد مجرد باکتری سودوموناس سویه ‮‭173‬ در مقایسه با شاهد2،/‮‭24‬ درصد بود. بیشترین شدت کلنیزاسیون در تیمار تلقیح تلفیقی ‭G.mosseae+B.subtilis+P‬‮‭173‬ در رقم اگریا به میزان ‮‭35/3‬ درصد بروز یافت. در این پژوهش قارچ و باکتری سبب افزایش تولید ریزغده با توزیع اندازه یکنواخت(گروه اندازه میانی ‮‭20-30‬ میلی متر) شدند. نتایج سال دوم این پژوهش در شرایط مزرعه ای بیانگر بروز اختلاف معنی دار دو رقم در اغلب شاخص های تحت بررسی بود. قارچ میکوریز و باکتری سودوموناس سویه ‮‭173‬ بر بیشتر صفات ارزیابی شده اثرات مثبت و معنی دار داشتند. در حالی کاربرد ‭B.subtilis ‬تنها عامل بیان تفاوت معنی دار از نظر ارتفاع بوته، سطح برگ و عملکرد غده در واحد سطح بود. بیشترین تعداد غده در اندازه استاندارد و