بررسی دینامیک فسفر در خاک با مصرف سنگ فسفات تیمار شده با اسیدها و مواد آلی مختلف

میزان فسفر قابل استفاده در ‮‭70‬ درصد از خاکهای زراعی ایران کمتر از ‮‭15‬ میلی گرم در کیلوگرم و در محدوده کم تا متوسط قرار دارد. از این رو استفاده از کودهای حاوی فسفر برای حفظ حاصلخیزی خاک و تولید محصول ضروری به نظر می رسد. عمده کودهای فسفری مصرفی در ایران وارداتی می باشند در حالی که ذخایر سنگ فسفات در کشور وجود دارد. پژوهش ها نشان داده است که می توان با تیمار سنگ فسفات داخلی با اسیدها و مواد آلی مختلف اثر بخشی استفاده از سنگ فسفات را افزایش داد. بررسی توانایی سنگ فسفات های جزیی اسیدی شده در افزایش و حفظ سطح قابل اطمینان از فسفر قابل استفاده در خاک برای رشد گیاه هدف اصلی این پروژه می باشد. پژوهش حاضر به عنوان یک پروژه در قالب طرح " افزایش اثر بخشی خاک های فسفات داخلی در راستای کاهش واردات کودهای فسفاتی" انجام شد. تغییرات فسفر قابل استفاده خاک با افزودن ‮‭50‬ میلی گرم فسفر در کیلوگرم خاک از منابع سوپرفسفات تریپل، خاک فسفات خام، خاک فسفات جزیی اسیدی شده با اسید سولفوریک، اسید نیتریک و اسید فسفریک به همراه سنگ فسفات تیمار شده با اسید هیومیک در ‮‭16‬ خاک (2 خاک اسیدی و ‮‭14‬ خاک آهکی) به مدت ‮‭113‬ روز مورد بررسی قرار گرفت. تیمار شاهد بدون مصرف فسفر نیز در نظر گرفته شد. پس از گذشت ،5 ،‮‭10‬ ،‮‭24‬،‮‭17‬ ،‮‭38‬ ،‮‭82 52‬ و ‮‭113‬ روز مقدار فسفر قابل استفاده (فسفر قابل عصاره گیری با بی کربنات سدیم) در نمونه های خاک اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که بیشترین مقدار فسفر قابل استفاده در خاک در اثر کاربرد سوپرفسفات تریپل حاصل شد. پس از سوپرفسفات تریپل، خاک فسفات جزیی اسیدی شده با اسید سولفوریک و فسفوریک بیشترین تاثیر را بر میزان فسفر قابل استفاده خاک داشتند. تغییرات فسفر قابل استفاده در اثر کاربرد این سه ترکیب نسبت به زمان در اکثر خاکها کاهشی بود. این روند کاهشی از یک معادله خطی و توانی تبعیت می کرد. با کاربرد سوپرفسفات تریپل، ضریب تبیین معادلات رگرسیونی تغییرات فسفر قابل استفاده در معادله خطی بین ‮‭0/40‬ تا ‮‭0/88‬ و در معادله توانی بین ‮‭0/62‬ تا ‮‭0/95‬ قرار داشت. کاهش فسفر قابل استفاده ناشی از کاربرد سوپرفسفات تریپل در ابتدای آزمایش بیشتر از انتهای آزمایش بود. در اکثر خاکها، در فاصله زمان های ‮‭17‬ تا ‮‭52‬ روز پس از کاربرد مستقیم خاک فسفات میزان فسفر قابل استفاده نسبت به شاهد افزایش قابل ملاحظه ای یافت. در خاک های آهکی شماره 4 و 8 میزان فسفر قابل استفاده در اثر کاربرد مستقیم خاک فسفات تا انتهای آزمایش (روز ‮‭113‬) بیش از شاهد بود. تیمار خاک فسفات با اسید هیومیک تغییری بر اثر بخشی خاک فسفات در تغییرات فسفر قابل استفاده ایجاد نکرد. در کل می توان چنین نتیجه گیری نمود که اسیدی کردن جزیی خاک فسفات اثر بخشی آن را در افزایش فسفر قابل استفاده خاک افزایش می دهد. کاربرد مستقیم خاک فسفات در برخی خاکهای آهکی می تواند میزان فسفر قابل استفاده خاک را تا حد نیاز گیاه افزایش دهد. کلمات کلیدی: فراهمی فسفر، سنگ فسفات، سینتیک، آزمایش انکوباسیون