بررسی تغییرات فصلی تولید و مصرف گیاهان مرتعی در مراتع نمونه پنج منطقه رویشی ایران (ایلام-صالح آباد)

ظرفیت مرتع به عوامل متعددی از جمله مقدار علوفه تولید شده در مرتع و ترجیح برداشت علوفه توسط دام دارد. تولید هر یک از گونههای مرتعی در ماه های فصل چرا و سال های مختلف متفاوت است. دام نیز در هر مقطع از فصل چرا و سال های مختلف مقدار معینی علوفه مصرف می کند که بر حسب شرایط و نژادها ی مختلف متفاوت می باشد. بدون شناخت خصوصیات تولیدی گیاهان و میزان مصرف علوفه یک مرتع در طول دوره چرا، مدیریت مرتع و دام مقدور نمیباشد. برهمین اساس تولید و مصرف ‮‭17‬ گونه چند ساله مرتعی و یکساله ها در سایت صالح آباد بمدت چهار سال (‮‭1385-89‬) بررسی گردید. هرساله اندازه گیری از تولید هر گونه در داخل قطعه محصور در اول فصل رویش شروع شده و با فواصل یک ماهه تا خشک شدن گیاه ادامه یافت و در بیرون قطعه محصور نیز میزان مصرف اندازه گیری شد. نتایج نشان داد تولید مرتع در سالهای بررسی از نظر آماری متفاوت بود (‮‭0/01‬ ‭p< ). ‬سال چهارم بیشترین و سال دوم کمترین مقدار تولید را داشتند. نوسان تولید در بین سالها زیاد بود، بطوریکه میزان تولید علوفه در سال کم تولید حدود ‮‭26‬ درصد سال پرتولید بود. به عبارت دیگر در سال چهارم نزدیک به چهار برابر سال دوم علوفه تولید شد. نسبت تولید علوفه در سال کم تولید نسبت به سال پرتولید در بین گونه ها از حدود 9 درصد در گونه ‭Astragalus talimansurensis ‬تا حدود ‮‭66‬ درصد در گونه ‭Dianthus macranthoides ‬نوسان داشت. این نسبت در یکساله ها حدود ‮‭23‬ درصد بود. بطور متوسط حدود ‮‭77‬ درصد علوفه مرتع توسط یکساله ها و بقیه توسط ‮‭17‬ گونه دایمی تولید شد. بطورمتوسط تا آخر فروردین که دام از مرتع خارج می شود، حدود ‮‭47‬ درصد علوفه تولید شده مورد استفاده دام قرار گرفت. میانگین مصرف برای گونه ها از یک تا ‮‭64‬ درصد در نوسان بود. درصد مصرف در سه گونه کمتز از 4 درصد، در پنج گونه بیشتر از ‮‭40‬ درصد، در 9 گونه دیگر بین ‮‭10‬ تا ‮‭35‬ در صد و در یکساله ها حدود ‮‭50‬ درصد بود. تولید علوفه مرتع از اسفند ماه شروع شده تا ماه مرداد ادامه داشت ولی در گونه ها دوره تولید بین دو تا شش ماه متغیر بود. بطور متوسط بیشترین مقدار علوفه در اسفند ماه تولید شد و تولید اسفند همواره بیش از نیمی از علوفه مرتع بود. تولید در چهار ماه اردیبهشت تا مرداد خیلی کم و حدود 5 درصد کل تولید مرتع بود. لذا توزیع تولید علوفه در طی دوره رویش مناسب نیست. براساس نتایج، گونه های دایمی‭Onosma bulbotrichum ‬، ‭Ankyropetalum gypsophiloides‬، ‭Convolvulus reticulatus ‬و ‭Salvia compressa ‬باکمترین ضریب تغییرات ماهانه و سالانه نقش موثری در پایداری تولید علوفه مراتع منطقه دارند. بطور متوسط ماه اوج تولید در گونه ها متفاوت بود بطوریکه 6 گونه در اسفند، 5 گونه در فروردین، 4 گونه در خرداد و یک گونه در نیر ماه بیشرین مقدار علوفه را تولید نمودند. مصرف علوفه در دو ماه که دام در مرتع حضور داشت، اندازه گیری شد. بطور متوسط بیشترین مقدار مصرف علوفه مرتع (حدود ‮‭63‬ درصد) در فروردین ماه بود. در بین گونه ها نیز بیشترین مقدار مصرف 7 گونه دایمی در اسفند و ‮‭10‬ گونه دایمی و یکساله ها در فروردین ماه بود. کلمات کلیدی: تولید و مصرف- درصد بهره برداری- صالح آباد ایلام