ارزیابی و مقایسه عملکرد دانه ژرم پلاسم بین المللی نخود به منظور انتخاب لاین های مناسب در شرایط مناطق سردسیر دیم

به منظور دستیابی به ارقام پرمحصول، مقاوم به شرایط نامساعد و استرس های محیطی و دارای صفات زراعی مطلوب نخود، این تحقیق با 4 آزمایش خزانه بین المللی، تحت عناوین ‮‭2012‬‭-CIEN-S ‬و ‮‭2012‬‭-CIEN-LA ‬در3 ایستگاه تحقیقاتی مراغه، کردستان و ارومیه هر کدام با ‮‭31‬ لاین نخود تیپ کابلی به همراه 5 شاهد (4 شاهد ارسالی از ایکاردا و یک شاهد محلی جم) جمعا ‮‭36‬ لاین و رقم در طرح آماری لاتیس ساده 6ا6 ، آزمایش ‮‭2012‬‭-CIDTN ‬با ‮‭50‬ لاین نخود به همراه شاهد حساس به خشکی ‮‭3279‬ ‭ILC ‬، درطرح آماری بلوک های کامل تصادفی و در 4 ایستگاه تحقیقاتی مراغه، کردستان، ارومیه و زنجان و آزمایش ‮‭2012‬‭-CAT ‬در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم مراغه با ‮‭40‬ لاین نخود و در طرح آماری آلفا لاتیس 5*8 و همگی در2 تکرار، در سال زراعی ‮‭1390-91‬ به اجرا درآمد. پس از برداشت محصول و توزین عملکرد دانه، نتایج تجزیه واریانس در مورد آزمایش ‮‭2012‬‭-CIEN-S ‬نشان داد که درایستگاه های مراغه وکردستان بین عملکرد دانه ژنوتیپ ها با شاهد اختلاف آماری معنی داری وجود نداشت ولی در دو ایستگاه فوق الذکر، به ترتیب تعداد ‮‭16‬ و‮‭21‬ ژنوتیپ عملکرد دانه بیشتری نسبت به شاهد جم داشتند. ژنوتیپ های شماره ‮‭12‬ (با ‮‭1084‬ کیلوگرم در هکتار) و ‮‭29‬ (با ‮‭879‬ کیلوگرم در هکتار) به ترتیب در ایستگاه های مراغه و کردستان بیشترین عملکرد را تولید نمودند. در ایستگاه ارومیه شاهد آزاد با ‮‭788‬ کیلوگرم درهکتار عملکرد آماری بسیار معنی داری ( ‮‭01.0‬ ) با شاهد جم (با میانگین ‮‭298‬ کیلوگرم درهکتار) نشان داد. همچنین ژنوتیپ های شماره ،‮‭11‬ ،‮‭30‬ ،‮‭21‬ ،1 ،‮‭12 31‬ و‮‭19‬ عملکرد بیشتری ازشاهد جم داشتند. درآزمایش ‮‭2012‬‭-CIEN-LA ‬ایستگاه های کردستان و ارومیه، بین عملکرد تیمارها و شاهد، اختلاف آماری معنی داری( ‮‭05.0‬ ) وجود داشت. نتایج مقایسه میانگین عملکرد دانه ژنوتیپ ها نشان داد، در کردستان ژنوتیپ های شماره ،‮‭13‬ ،9 ،‮‭16‬ ،‮‭10‬ ،‮‭24‬ ،‮‭35‬ ،‮‭19‬ ،4 ،‮‭22 5‬و ‮‭20‬ و در ارومیه ژنوتیپ های شماره ،2 ،5 ،‮‭30‬ ،3 ،‮‭27‬ ،4 ،‮‭13‬ ،‮‭19‬ ،‮‭20‬ ،1 ،‮‭23‬ ،‮‭25‬ ،‮‭15‬ ،8 ،‮‭31‬ ،‮‭33‬ ،‮‭29 32‬ و ‮‭24‬ عملکرد دانه بیشتر و معنی داری در مقایسه با شاهد جم داشتند. در مراغه مقایسه میانگین ژنوتیپ ها نشان داد ژنوتیپ های شماره ،‮‭13‬ ،‮‭30‬ ،‮‭25‬ ،‮‭27‬ ،‮‭19‬ ،‮‭26‬ ،‮‭23‬ ،‮‭31‬ ،‮‭28‬ ،3 ،‮‭21‬ ،6 ،‮‭16‬ ،‮‭34‬ ،‮‭35‬ ،‮‭29‬ ،‮‭5 15‬ و ‮‭32‬ عملکرد بیشتری از شاهد جم تولید نمودند. میانگین عملکرد ژنوتیپ ها در ایستگاه های مراغه، کردستان و ارومیه به ترتیب ،‮‭460 1039‬ و ‮‭205‬ کیلوگرم درهکتار و بیشترین عملکرد دانه در ایستگاه های مراغه وکردستان مربوط به ژنوتیپ شماره ‮‭13‬ به ترتیب با میانگین ‮‭1402‬ و ‮‭729‬ کیلوگرم درهکتار و در ایستگاه ارومیه مربوط به ژنوتیپ شماره 2 با ‮‭344‬ کیلوگرم درهکتار بود. در آزمایش ‮‭2012‬‭-CAT ‬ایستگاه مراغه، بین عملکرد دانه ژنوتیپ ها با شاهد جم اختلاف آماری بسیار معنی داری ( ‮‭01.0‬ ) وجود داشت. مقایسه میانگین نشان داد که ژنوتیپ شماره ‮‭19‬ ‭(FLIP ‬‮‭5-86‬‭C) ‬با ‮‭1504‬ کیلوگرم درهکتار بیش ترین عملکرد را تولید نمود و در رتبه بعدی ژنوتیپ های شماره ،‮‭26‬ ،‮‭18 20‬ و ‮‭39‬ عملکرد دانه بیشتر و معنی داری با شاهد جم(با متوسط ‮‭997‬ کیلوگرم درهکتار) داشتند. در این بررسی تعداد ‮‭26‬ ژنوتیپ عملکرد دانه بیشتر از شاهد تولید نمودند. در آزمایش ‮‭2012‬‭-CIDTN ‬درایستگاه مراغه مقایسه میانگین نشان داد ژنوتیپ های شماره ،‮‭45 31‬ و ‮‭21‬ به ترتیب با ،‮‭1468 1482‬ و ‮‭1460‬ کیلوگرم در هکتار عملکرد بیشتر و معنی داری با شاهد حساس به خشکی ‮‭3279‬ ‭ILC (‬با میانگین ‮‭993‬ کیلوگرم درهکتار) داشتند. پس از آن ‮‭34‬ ژنوتیپ عملکرد بیشتری درمقایسه با شاهد داشتند ولی همراه با شاهد در یک گروه قرار گرفتند. درایستگاه کردستان، ‮‭41‬ ژنوتیپ عملکرد بیشتر از شاهد حساس به خشکی(با میانگین ‮‭1053‬ کیلوگرم درهکتار) داشتندکه بیشترین عملکرد دانه مربوط به ژنوتیپ شماره ‮‭37‬ با ‮‭1884‬ کیلوگرم درهکتار بود. درهریک از ایستگاه های ارومیه و زنجان علیرغم از بین رفتن شاهد حساس به خشکی تعداد ‮‭22‬ ژنوتیپ عملکرد بیشتر از‮‭200‬ کیلوگرم درهکتارتولید نمودند. واژه های کلیدی : نخود، ‭Cicer arietinum ‬، تحمل به خشکی، ژنوتیپ، عملکرد دانه، دیم