برآورد میزان ترسیب کربن و ارایه یک روش غیرمخرب به منظور برآورد بیوماس برگ گونه های درختی شاخص سه قطعه خزر، زاگرس و ایران تورانی باغ گیاه شناسی ملی ایران

در تمام نقاط دنیا باغهای گیاهشناسی ازجمله مهمترین جنگلهای شهری محسوب میشوند که علاوه بر کارکردهای آموزشی و پژوهشی، اکثر کارکردهای جنگلهای شهری را نیز دارا هستند. از مهمترین تاثیراتی که باغهای گیاهشناسی بر محیط پیرامون خود میگذارند، جذب دیصاکسید کربن جو و تلطیف هواست. باغ گیاهشناسی ملی ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. این باغ با وسعت ‮‭145‬ هکتار متشکل از کلکسیونهای بومی و غیربومی متعددی است که قطعه های بومی آن شامل گونه های درختی و درختچه ای متنوعی از جنگلهای طبیعی ایران میباشند. در این پژوهش سعی شد شاخص سطح برگ، زیتوده، اندوخته کربن و مقدار جذب دی اکسیدکربن جو توسط برگ 8 گونه شاخص کلکسیونهای هیرکانی، زاگرس و ایران- تورانی باغ گیاهشناسی ملی ایران مطالعه شده و نقش هر یک از گونه های مذکور در کاهش آلودگی جو بررسی شود. همچنین برای برآورد شاخص های فوق، معادلات آلومتریک مناسب محاسبه شد. گونه های موردمطالعه در این پژوهش شامل 8 گونه ممرز ‭(Carpinus betulus)‬، بلندمازو ‭(Quercus castaneifolia)‬، پلت ‭(Acer velutinum)‬، برودار ‭(Q. brantii)‬، مازودار ‭(Q. infectoria)‬، ویصول ‭(Q. libani)‬، بنه ‭(Pistacia atlantica) ‬و پده ‭(Populus euphratica) ‬بودند. ابتدا با استفاده از روش نمونه برداری طبقه ای تصادفی از هر گونه ‮‭15‬ پایه گزینش شد و متغیرهای کمی درخت شامل قطر برابر سینه، ارتفاع کل، طول تاج و دو قطر بزرگ و کوچک تاج اندازه گیری شدند. برآورد زیتوده به روش مستقیم انجام شد بدین صورت که در هر درخت نمونه برگ های یک قطاع ‮‭45‬ درجه از سطح تاج جمع آوری، توزین (وزن تر) و پس از خشک کردن در داخل آون مجددا وزن (وزن خشک) شدند. برای محاسبه اندوخته کربن برگ، پس از سوزاندن حدود 4 گرم از برگ های خشک شده در کوره الکتریکی و توزین خاکستر، وزن مواد آلی برگ و مقدار کربن برگها بدست آمد. سپس با اعمال ضریب، مقدار دی اکسید کربن جذب شده از جو توسط برگ ها به تفکیک گونه محاسبه شد. شاخص سطح برگ نیز به صورت مستقیم و از روش وزنی برآورد شد. برای این منظور از هر گونه ‮‭100‬ عدد برگ از قسمت های مختلف تاج درختان نمونه جمع آوری شد. پس از اندازه-گیری سطح برگ (با استفاده از دستگاه سطح برگ سنج) و وزن خشک برگ در آزمایشگاه و محاسبه سطح ویژه برگ (نسبت سطح برگ به وزن خشک آن)، شاخص سطح برگ هر درخت محاسبه شد. علاوه براین برای بررسی تغییرات مقدار سطح ویژه برگ در قسمت های مختلف تاج، سه گونه برودار، مازودار و ویول انتخاب شدند و در هر گونه از هر یک از برگهای نوری (برگهای نیمه زبرین تاج)، برگهای سایه ای (برگ های نیمه زیرین تاج)، برگ های جوان و برگ های مسن به تعداد ‮‭30‬ برگ نمونه گیری شد و سطح ویژه برگ آنها محاسبه و مورد مقایسه قرار گرفت. برای تعیین بهترین معادله آلومتری نیز از مدل توانی استفاده شد. نتایج نشان داد که در بین گونه های موردمطالعه بیشترین شاخص سطح برگ مربوط به ممرز (‮‭6/41‬) و کمترین آن مربوط به پده (‮‭3/12‬) بود. همچنین به رغم اینکه بیشترین و کمترین مقدار زیتوده برگ به ترتیب متعلق به بنه (‮‭8/41‬ کیلوگرم) و پده ( ‮‭4/23‬ کیلوگرم) بود، اما بیشترین مقدار اندوخته کربن برگ و مقدار جذب ‭CO‬2 از جو توسط برگ ها مربوط به گونه مازودار بود. در بررسی معادلات آلومتریک زیتوده و اندوخته کربن برگ نیز مشخص شد که در سه گونه ویول، بنه و پده، متغیر متوسط قطر تاج و در سایر گونه ها متغیر مستقل قطر برابر سینه از نظر شاخص های مدل سازی نتایج بهتری را به همراه داشتند. درمجموع نتایج بدست آمده از این پژوهش هم نقش گونه های شاخص درختی باغ را در جذب ‭CO‬2 جو مشخص نمود و هم بیانگر استقرار مناسب معادلات آلومتریک برآورد زیتوده و اندوخته کربن برگ در گونه های موردمطالعه بود. کلیدواژه: اندوخته کربن برگ، ترسیب کربن، زیتوده برگ، شاخص سطح برگ، معادلات آلومتریک.