تدوین استانداردهای تعیین پتانسیل عملکرد و ارزیابی خسارت تنش های زنده در مراحل مختلف رشد در مزارع گندم آبی

به منظور تخمین میانگین پتانسیل عملکرد (منطقه ای و مزرعه ای ) گندم در مناطق مختلف کشور، مطالعه ای در ابعاد ملی در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر طراحی و در سال های زراعی ‮‭1388-90‬ اجرا گردید. هدف از اجرای این طرح دستیابی به میانگین منطقه ای( شهرستان) ومزرعه ای پتانسیل عملکرد قایل حصول گندم و ارایه شیوه ای آسان برای تخمین سهم تنش های زنده(علف های هرز، سن، زنگ های گندم ) در افت عملکرد گندم بود. تعیین پتانسیل منطقه ای عملکرد با تکیه برنتایج حاصل از تحقیقات بلند مدت موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر و داده های موجود در وزارت جهاد کشاورزی محاسبه شد. برای تخمین عملکرد مزرعه ای، روابطی کم ی بین عملکرد و اجزای عملکرد برازش داده شد. برای این منظور نمونه گیری (‮‭30‬ مزرعه به ازای هر مرحله- رقم ) از ارقام مختلف(چمران ، الوند، تجن، زرین، پیشتاز، روشن، شیرودی، فلات، شیراز، بک کراس روشن، گاسکوژن، وریناک، امید، مرودشت، و مهدوی ) گندم در مزارع کشاورزان استان های اصلی تولید گندم(خوزستان، فارس، خراسان رضوی،گلستان،کرمانشاه، اصفهان، آذربایجان غربی) انجام شد. برآورد خسارت ناشی از علف های هرز، سن و زنگ های گندم با تکیه بر نتایج و دستاورد طرح های تحقیقاتی انجام شده در موسسه تحقیقات گیاهپزشکی و اصلاح و تهیه نهال و بذر و در هنگام ضرورت با تکیه بر نتایج بین المللی صورت گرفت. نتایج حاصل نشان داد که میانگین پتانسیل عملکرد قابل حصول گندم در شهرستان های مختلف کشور از ‮‭652‬ تا ‮‭10193‬ کیلوگرم در هکتار متغیر می باشد. در میان استان ها، بالاترین پتانسیل عملکرد قابل حصول متعلق به استان های اردبیل، قم و اصفهان می باشد که در صورت مهیایی شرایط محیطی و مدیریتی و به ترتیب پتانسیل تولید ،‮‭6843‬ ،‮‭6427 6481‬ کیلوگرم در هکتار را دارند. بر این اساس کمترین پتانسیل عملکرد قابل حصول در استان های کرمان (‮‭2983‬ کیلوگرم در هکتار ) ، سیستان و بلوچستان (‮‭3014‬ کیلوگرم در هکتار ) و بوشهر( ‮‭3220‬ کیلوگرم در هکتار) می باشد. بررسی تفضیلی نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که شهرستان های کنگاور، پاسارگاد، جوانرود به ترتیب با ،‮‭10193‬ ،‮‭8833‬ و ‮‭8811‬ کیلوگرم در هکتار بالاترین پتانسیل عملکرد قابل حصول را در میان شهرستان های کشور به خود اختصاص دادند. کمترین پتانسیل عملکرد قابل حصول نیز در شهرستان دیلم در استان بوشهر با ‮‭652‬ کیلوگرم در هکتار بود. نتایج حاصل از مطالعه علف های هرز حاکی از وجود رابطه غیر خطی و در مواردی رابطه خطی میان تراکم علف های هرز و عملکرد گندم بود. آستانه زیان اقتصادی برای عملکرد دانه در اهواز برای سه آزمایش به ترتیب ‮‭77‬/،‮‭0/29 0‬ و ‮‭0/92‬ بوته علف هرز در متر مربع ، برای کرمانشاه ‮‭59‬/،‮‭14/37 1‬ و ‮‭5/13‬ بوته علف هرز در متر مربع، در گرگان ‮‭5/07‬ و ‮‭4/9‬ بوته در متر مربع، در مشهد ‮‭12/48‬ و ‮‭15/43‬ بوته در متر مربع و در شاهرود ‮‭7/35‬ بوته در متر مربع محاسبه شد. بر اساس نتایج بهصدست آمده، خسارت سن به عملکرد در ارقام گندم پیشتاز، مهدوی، شهریار، زرین و الوند به ترتیب 8/،‮‭4 332‬/،‮‭4 294‬/،‮‭226/4 255‬ و ‮‭227/2‬ کیلوگرم در هکتار برآورد گردید. نتایج حاصل از مطالعه برآورد خسارت زنگ ها در گندم نشان داد که ارقام تجاری مورد مطالعه نسبت به بیماری زنگ زرد در سه گروه مقاوم (گاسکوژن)، نیمه مقاوم تا نیمه حساس (الوند، پیشتاز، شیراز، مرودشت) و حساس (چمران، تجن، زرین، روشن، شیرودی، فلات، بک کراس روشن، ویریناک، امید، مهدوی) قرار دارند. برای برآورد میزان خسارت بیماریهای زنگ گندم در شرایط مزرعه از روش دانشگاه کالیفرنیا استفاده و نتایج در قالب جدول و نمودار ارایه شد؛که بر اساس آن و به طورمثال با ‮‭30‬ درصد شدت آلودگی ،کاهش عملکردی حدود ‮‭15‬ درصد را میتوان تخمین زد. واژه های کلیدی: گندم- بیمه محصولات کشاورزی-تخمین عملکرد-افت عملکرد- خسارت علف های هرز- خسارت زنگ ها- خسارت سن