بررسی پتانسیل ژنتیکی موجود در نتاج ژنوتیپ های برتر تاغ حاصل از فاز اول طرح به منظور دست یابی به یک توده مطلوب

به منظور بررسی پتانسیل ژنتیکی و تنوع موجود در نتاج ژنوتیپ های برتر سیاه تاغ حاصل از فاز اول طرح (بررسی پتانسیل ژنتیکی موجود در گونه های تاغ جهت اصلاح و گسترش آن در عرصه های بیابانی کشور)، آزمایشی با استفاده از ‮‭19‬ ژنوتیپ از مناطق مختلف کشور در سال ‮‭1384‬ در ایستگاه تحقیقاتی حسین آباد شهرستان قم و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. در این تحقیق در طول پنج سال صفات مختلف مورفولوژیک مورد ارزیابی قرار گرفتند. تجزیه واریانس دو طرفه و تجزیه واریانس مرکب کلیه صفات انجام گردید که حکایت از وجود تنوع و تفاوت معنی دار میانگین بسیاری از صفات در کلیه سال ها و در بین ژنوتیپ ها داشت. در سال اول ضرایب همبستگی کلیه صفات با یکدیگر به جز با بقا و زنده مانی نهال ها مثبت و در سطح %1 معنی دار بود. اکثر صفات مهم نظیر ارتفاع درختچه ها، قطر تنه اصلی، قطرهای بزرگ و کوچک تاج پوشش در کلیه سال ها با یکدیگر همبستگی های مثبت و معنی داری نشان دادند. همچنین ضرایب همبستگی صفات در هر سال با صفات تحت بررسی در سال های دیگر نیز محاسبه گردید. ارتفاع نهال ها در سال پنجم همبستگی مثبت و معنی داری با ارتفاع نهال و قطر تنه اصلی در سال های قبل نشان داد. همچنین تجزیه رگرسیون گام به گام نشان داد ارتفاع درختچه ها در سال پنجم به عنوان متغیر وابسته رابطه هایی با اندازه این صفت در سال چهارم و تعداد انشعاب در تنه اصلی در سال اول دارد. از روش تجزیه به مولفه های اصلی برای تعیین تعداد عامل ها استفاده شد. در این روش در مجموع ‮‭19‬ فاکتور تعیین گردید که شش فاکتور اول با داشتن مقادیر ویژه بالاتر از یک به عنوان فاکتورهای اصلی وارد تجزیه عامل ها شدند. تجزیه عامل ها صفات تحت بررسی را در فاکتورهای شش گانه به صورت معنی داری تفکیک نمود که فاکتورهای اول تا سوم بترتیب بنام های صقطر تاج پوشش ، صبقا و زنده مانی نهال ها و صخسارت آفات و بیماری ها نامگذاری گردیدند. تجزیه خوشه ای ژنوتیپ ها را در چهار کلاستر تقسیم نمود. از تجزیه واریانس و مقایسات میانگین به روش دانکن به منظور بررسی وضعیت کلاسترها استفاده گردید. گروه ها از نظر تمامی صفات مهم در سطوح احتمالی %1 و یا %5 با یکدیگر اختلاف معنی داری داشتند. ژنوتیپ های موجود در کلاستر-3 از لحاظ ارتفاع درختچه ها، قطر تنه اصلی و قطر بزرگ تاج پوشش در کلیه سال ها برتر از سایر گروه ها بودند. این گروه شامل ژنوتیپ های 3 (‮‭17‬ از قم)، 8 (‮‭13‬ از یزد)، ‮‭17‬ (‮‭18‬ از خراسان)، ‮‭16‬ (‮‭17‬ از خراسان)، ‮‭11‬ (‮‭31‬ از سمنان) و ‮‭15‬ (‮‭17‬ از سمنان) بود. چهار ژنوتیپ تشکیل دهنده کلاستر-1 از نظرصفات فوق پس از کلاستر 3 برتر از سایر گروهها بودند. ژنوتیپ های 1 (1 از قم)، 2 (‮‭15‬ از قم)، ‮‭14‬ (‮‭15‬ از سمنان) و ‮‭18‬ (‮‭21‬ از خراسان) گروه 1 را تشکیل دادند. ژنوتیپ تشکیل دهنده کلاستر-2 شامل ژنوتیپ های 7 (‮‭19‬ از یزد)، ‮‭12‬ (3 سمنان)، ‮‭10‬ (‮‭17‬ از یزد) و ‮‭13‬ (‮‭13‬ از سمنان) بود. کلاستر-4 مجموعه ای از ژنوتیپ های با منشا مختلف بود. بطورکلی ژنوتیپ های ‮‭17‬ و ‮‭15‬ با منشا اولیه از سمنان برتر از سایر ژنوتیپ ها بودند.واژه های کلیدی: تاغ، پتانسیل و تنوع ژنتیکی، تجزیه به عامل ها و تجزیه خوشه ای.