روسیه و چین در خاورمیانه: پیامدهایی برای ایالات متحده در عصر رقابت راهبردی

موسسه رند سال 2019 در مقاله ای با عنوان «روسیه و چین در خاورمیانه: پیامدهایی برای ایالات متحده در عصر رقابت راهبردی» (Russia and China in the Middle East: Implications for the United States in an Era of Strategic Competition) به قلم خانم کریستینه ورموث منتشر کرده که در واقع شهادت ارایه شده در کمیته فرعی خاورمیانه، شمال آفریقا و تروریسم بین الملل در بخش امور خارجه مجلس نمایندگان آمریکا است. خلاصه برخی از مهم ترین نقطه نظرات و ملاحظات این گزارش به شرح ذیل به استحضار می رسد: 1- روسیه در تلاش است تا نظم جهانی تحت هدایت ایالات متحده آمریکا و سایر دموکراسی های غربی را مختل نموده و آنچه را که گستره نفوذ به حق خود در جمهوری های سابق اتحاد جماهیر شوروی می داند، دوباره برپا و رابطه بین ایالات متحده و اروپا را تضعیف کند. چین اما ایالات متحده را عاملی می داند که سعی دارد سر برآوردن این کشور به عنوان یک قدرت جهانی را مهار کند. لذا به دنبال آن است هم در تقابل با ایالات متحده برتری خود را در آسیا تثبیت کند و هم نظم بین الملل را به گونه ای تعدیل نماید که هر چه بیشتر در خدمت منافع و اهداف چین باشد. 2- روسیه خود را در نقشی تقابلی با ایالات متحده آمریکا و به مثابه یک شریک قابل اطمینان برای منطقه معرفی می کند که در مورد حقوق بشر یا آزادی اجتماعی ملاحظه ای ندارد، بلکه با تجارت، سرمایه گذاری و دیپلماسی انرژی به این کشورها کمک می کند. روسیه و خاورمیانه در کنار هم بیش از 60 درصد ذخایر تایید شده نفت و گاز دنیا را در اختیار دارند و 50 درصد نفت دنیا و تقریبا 40 درصد گاز طبیعی جهان را تولید می کنند. بنابراین هنگامی که روسیه و کشورهای خاورمیانه در کنار هم تصمیم بگیرند که منافع خاصی را دنبال کنند، این کار پیامدهای چشمگیری برای بازارهای نفت و گاز دنیا در پی خواهد داشت. به طور مشخص روسیه و عربستان سعودی از محرکان اصلی سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) به اضافه یک بودند که در نتیجه به شکل تاثیرگذاری یک حد پایین برای قیمت نفت تعیین شد. همکاری با کشورهای عضو اوپک برای افزایش قیمت نفت به روسیه کمک کرده است تا خسارت اقتصادی ناشی از تحریم های غربی را جبران کند. 3- فروش تسلیحات یکی از مولفه های اصلی مداخله روسیه در خاورمیانه به حساب می آید. در حال حاضر بیش از 50 درصد از فروش تسلیحات روسیه به خاورمیانه اختصاص دارد در حالی که این میزان در سال 2015 میلادی در حدود 36 درصد بود. مداخله نظامی روسیه در سوریه نه تنها مسکو را قادر ساخت که طیف وسیعی از تسلیحات و سیستم های نظامی را به صورت میدانی آزمایش کند، بلکه زمینه تبلیغات بسیار روشنی را هم برای تجهیزات روسی فراهم ساخت. با وجود این که در منطقه خاورمیانه، کشورهای منطقه تجهیزات آمریکایی را حایز استانداردهای طلایی می دانند، اما اغلب کشورهای خاورمیانه از شرایط سیاست خارجی ضمیمه شده به قراردادهای فروش تسلیحات آمریکایی و کندی فروش این نوع تسلیحات که شامل حفظ برتری کیفی اسراییل به لحاظ نظامی است، خسته شده اند. 4- سوریه چنان که رییس جمهور سابق، باراک اوباما و دیگران پیش بینی می کردند تبدیل به باتلاقی برای روسیه نشد و مداخله نظامی روسیه در این کشور وارد سال چهارم خود شده است. روسیه برای حفظ اسد در قدرت با ایران هم دست شده است، از پایگاه های دریایی و هوایی این کشور در لاذقیه و طرطوس محافظت می کند. با این وجود، ایران در حال ترغیب اسد است تا در مقابل امتیاز دادن ها مقاومت کند، موضعی که در تقابل با موضع مسکو است. 5- در رابطه با یمن، روسیه در تقابل با ایران طرف کشورهای عرب حوزه خلیج فارس را گرفته است؛ بدین صورت که از موضع شورای همکاری خلیج فارس حمایت کرده و خواهان حل و فصل مشکل از طریق گفتگو است. روسیه همچنین در رویکرد خود به لیبی به شدت با دولت های عربی منطقه هم سو است. این کشور از ژنرال خلیفه حفتر که یک رهبر شبه نظامی سکولار و دلال قدرت مورد حمایت مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی است، حمایت می کند. 6- در رابطه با رویکرد چین در منطقه خاورمیانه نیز روابط این کشور با خاورمیانه پس از اجرای طرح ابتکار یک کمربند- یک راه در سال 2013 وارد مرحله جدیدی شد. در سومین نشست عمومی در هجدهمین کمیته مرکزی حزب کمونیست چین، پکن خاورمیانه را «همسایه چین» معرفی کرد که بیانگر آن است که خاورمیانه در حال حاضر از اولویت های بالا در حیطه ژیواستراتژیک چین به حساب می آید. مصر، اسراییل و اردن کشورهای حایز اهمیتی در طرح یک کمربند- یک راه هستند. اکثر کالاهای چینی برای رسیدن به اروپا از مسیر کانال سویز عبور می کنند و لذا پکن به طور فعالانه در حال گسترش حیطه همکاری در اطراف این کانال است. در حال حاضر، اسراییل به دنبال یک پروژه راه آهن سریع السیر با مشارکت چین است که تل آویو را در بخش مدیترانه ای به دریای سرخ متصل خواهد کرد. 7- توانایی چین در دورماندن از درگیری های منطقه خاورمیانه و هم زمان توسعه مشارکت اقتصادی خود در منطقه برگرفته از سواری مجانی گرفتن از اقدامات ایالات متحده برای تضمین امنیت در خاورمیانه است. در حال حاضر بیش از 550 هزار چینی در خاورمیانه زندگی و کار می کنند. فعالیت نظامی چین در حال حاضر محدود به شاخ آفریقا است. چین در سال 2017 اقدام به تاسیس یک پایگاه نظامی کوچک در جیبوتی نمود که به لحاظ راهبردی در شاخ آفریقا و در مسیر یک خط مهم کشتیرانی بین المللی واقع شده است. 8- درحالی که چین و روسیه در تلاش هستند تا در خاورمیانه خود را یک قدرت بزرگ نشان دهند، به نظر هیچ کدام اشتیاقی برای گرفتن جای ایالات متحده به طور کامل در منطقه را ندارند. ایالات متحده باید صراحتا اعلام کند که قصد ترک منطقه را ندارد و پیوسته روی رویکرد اتخاذی خود تاکید کند؛ چرا که این رویکرد ممکن است رهبران کشورهای خاورمیانه را ترغیب کند از میزان تعاملات خود با مسکو و پکن بکاهند. ملاحظه: این توصیه برخلاف رویکرد دونالد ترامپ در کاهش تعداد ن