برهان قوه و فعل از منظر فلسفه مشاء

در طول تاریخ مکتوب فلسفه، دیدگاه‌های گوناگونی پیرامون حرکت پدید آمده است. در این میان تنها نظریه «قوه» ارسطو بود که بیش از همه مقبول فیلسوفان پس از وی به ویژه فیلسوفان مسلمان واقع شد. او هیولا را جوهری سراسر قوه می‌دانست که با انضمام به صورت جسمیه، جسم را تشکیل می‌دهد و پذیرای تحولات آن می‌شود. فیلسوفان اسلامی به ویژه ابن سینا ضمن پذیرش این مطلب، براهین متعددی بر آن اقامه کردند و از آن هنگام، این براهین مورد بازبینی فیلسوفان بوده و گاه ـ به ویژه در دوره معاصرـ نزد برخی اندیشه‌ورزان چنان با دیده انکار نگریسته شده که به امری کاملاً ذهنی فروکاهیده است. با توجه به نقش مهم این اندیشه در تبیین دگرگونی‌های جهان هستی و اینکه یکی از مهم‌ترین این براهین، برهان «قوه و فعل» است، این پژوهش هم می‌کوشد نشان دهد بیشتر نقدهای وارد بر این برهان، مبنایی است و این برهان از انسجام بالایی در فلسفه مشاء برخوردار است و هم تلاش می‌کند ظرفیت آن را برای پذیرش ویراستی صدرایی بسنجد. اهمیت این موضوع در تقویت جایگاه نظام مادر فلسفه اسلامی یعنی فلسفه مشاء در یکی از مهم‌ترین آموزه‌های فلسفی، یعنی «قوه و فعل» است که خود زمینه‌ساز تبیین دقیق‌تر آموزه سترگ حرکت جوهری و تعیین قلمرو آن است.