بازگشت روح به بدن تناسخ یا معاد

یکی از دغدغه­های دیرینه بشر فرجام انسان پس از مرگ است. بسیاری از انسان­ها به بازگشت روح پس از مرگ معتقد هستند، اما در اینکه روح چه زمانی و به چه جسمی برمی­گردد، اختلاف دارند. تناسخ و معاد دو باور پویا در این زمینه هستند و این نوشتار این دو باور را در بستر هندوئیزم و اسلام بررسی می­کند. بر اساس تناسخ، روح انسان در چرخه­ مرگ­ها و تولدهای مکرر دنیایی گرفتار است تا وقتی که به حقیقت مطلق بپیوندد، اما براساس معاد روح انسان پس از مرگ به عالم برزخ می­رود و در نشئه آخرت به بدن خاکی احیا شده­اش بازمی­گردد. در مقایسه دلایل تناسخ و معاد مشخص می­شود که قدمت دلیل نقلی تناسخ به ابتدای هندوئیزم نمی­رسد. دلیل عقلی آن خالی از اشکالات اساسی نیست. شهود عرفانی تناسخ نیز دلیل معتبری نیست. ادعای یادآوری زندگی­های پیشین نیز با کریپتومنسیا قابل تبیین است. بنابراین، دلیل قانع­کننده­ای برای تناسخ وجود ندارد، اما معاد دلایل نقلی و عقلی معتبری دارد و شواهد بر احیای مردگان این باور را تقویت می­کند. شهود پیامبر (ص) در معراج نیز دلیل دیگر حقانیت آن است. بنابراین، معاد در درجه­ای از اعتبار است که باور تناسخ هرگز به آن نمی­رسد.