تبیین نظریه »سلوک با تولی و تبری« و مسائل اصلی این نظریه، با نگاه به مسئله »گام های سلوک«

مقصد سلوک و منازل سلوک هرچه که باشد، سالک برای رسیدن به منزل های بالاتر و مقصد اعلی، نیازمند قدم و گام یا مرکب و وسیله ای است که او را بین منازل سیر دهد و به پیش ببرد. این قدم، در هر منزلی که برداشته میشود، سالک را به منزل بالاتر می رساند. بزرگان وادی تهذیب، برای رسیدن به قرب خدای متعال، التزام به اعمال جوارحی و جوانحی فراوانی را لازم میدانند. با این حال معمولا همه اعمال مقرب را به یک عمل ریشه ای برگردانده و اعمال مقرب دیگر را مصادیق آن عمل میدانند. مراد از »گام سلوک« در این مقاله -که از آن به »مرکب سلوک« نیز تعبیر شده است- آن عمل جامع و ریشه ای است که همه اعمال مقرب، از آن بهره مندند و هر عمل مقربی، به میزان بهره مندی از آن، ایجاد قرب می کند. برخی از مکاتب سلوکی، »ذکر و عبادت« را گام سلوک دانسته و التزام به آن در قالب های مختلفش را موجب سعادت و لقاء االله دانسته اند. »مبارزه با نفس«، »صبر«، »تبعیت از انسان کامل« و »تولی به اولیاء الله و تبری از اعداء الله« گام ها و مرکب های دیگری هستند که در مکاتب مختلف عرفانی ادعا میشود سالک را به اعلا منازل قرب می رسانند. در این نوشتار، سعی شده است، با روشی تحلیلی، سیری تکاملی میان این مرکب ها و گام ها برقرار شود؛ تا با انتخاب جامع ترین گام برای سلوک، بتوان از همه گام های دیگر نیز، برای نظریه سلوکی خویش استفاده برد.