نگاهی اجمالی به وضعیت عناصر غذایی در خاک های شور

گیاهان با تنش هاي مختلفی مواجه هستند. تنش ها بر رشد، متابولیسم و عملکرد گیاهاناثر منفی دارند. در این میان، شوري آب و خاك از مشکلات عمده تولید پایدار محصولاتکشاورزي در جهان و ایران است که بر جذب و متابولیسم عناصر غذایی در گیاهان و درنتیجه رشد آنها تأثیر دارد. بررسی ها نشان می دهد که 8/ 6 میلیون هکتار از خاك هاي ایران بهمشکل شوري مبتلا می باشد و این در حالی است که در اثر قرارگرفتن قسمت عمده ایراندر اقلیم خشک و نیمه خشک و وقوع خشکسالی ها، محدودیت منابع آب مناسب، مدیریتاراضی، سطح خاك هاي شور کشور در حال گسترش بوده و امنیت غذایی مردم را تهدیدمی کند. کشت گیاهان در خاك شور یا آبیاري آنها با آب شور می تواند جذب عناصر غذاییو غلظت آنها در گیاهان را از طریق سمیت یون هایی نظیر سدیم، کلر، و کاهش پتانسیل آبخاك تحت تأثیر قرار دهد. همچنین، شوري خاك سبب کاهش جمعیت میکروبی و فعالیتریزجانداران در خاك شده و از این طریق بر فراهمی عناصر غذایی مختلف تأثیر می گذارد .باافزایش شوری خاک، جذب برخی عناصر غذایی ضروری گیاه در اثر پتانسیل اسمزی ایجادشده درمحلول خاک، کاهش داشته و نهایتاً به عدم تعادل این عناصر و کمبود آنها در گیاهمنجر می گردد. بنابراین حتی اگر مقدار عناصر غذایی قابل استفاده خاک در حد کمبود نباشد،بکارگیری کودها در شرایط شور می تواند کاهش جذب عناصر را که در اثر آنتاگونیسمیبوجود آمده را جبران نماید. در مورد وضعیت عناصر غذایی در شرایط شور اطلاعات کافیو جامع وجود ندارد. بدین منظور این بررسی با هدف بررسی وضعیت عناصر غذایی درخاک های تحت تأثیر شوری کشور ارائه گردیده است. بدین منظور تعداد 194 نمونه خاکدارای هدایت الکتریکی بیشتر از 16 دسی زیمنس بر متر مربوط به طرح پایش کیفیتخاک های کشاورزی در مناطق مختلف کشور انتخاب شده و مقادیر عناصر غذایی این خاک هامورد بررسی قرار گرفت. بر این اساس، هدایت الکتریکی خاک های مورد مطالعه در محدوده16-220 دسی زیمنس بر متر بود. مقدار واریانس بالا مشاهده شده در هدایت الکتریکینشان داد که تغییرات مکانی زیاد در مناطق مختلف، ناشی از تفاوت عوامل خاکسازی و درکاربری ها و مدیریت های متفاوت می باشد. میانگین فسفرقابل استفاده (بروش اولسن) درخاک های شور کشور حدود 3/ 9 میلی گرم در کیلوگرم و در محدوده فسفر کم (10 - 5) قرارداشت. 73 % از خاک های مورد مطالعه بیش از 200 میلی گرم در کیلوگرم پتاسیم قابل استخراجبا استات آمونیوم داشتند که در محدوده خاک های با پتاسیم مناسب و زیاد طبقه بندی می شوند.به بیان دیگر 27 درصد از خاک های مورد مطالعه، نیازمند مصرف کودهای پتاسیمی هستند.اگرچه مقدار میانگین آهن قابل استفاده خاک های مورد بررسی متوسط (94 / 6) در محدوده5-7/5 میلی گرم در کیلوگرم بود اما نزدیک به نیمی از خاک ها دارای آهن قابل استفاده (قابلاستخراج با دی تی پی ای) کمتر از 5 میلی گرم در کیلوگرم بودند.متوسط منگنز قابل استخراج با دی تی پی ای خاک ها حدود 8 میلی گرم در کیلوگرم بود کهحدود 56 درصد آنها دارای منگنز بالاتر از 6 میلی گرم در کیلوگرم خاک بودند که احتمال پاسخآنها به مصرف کودهای منگنزی بسیار ناچیز می باشد. در مورد عنصر روی قابل استخراج بادی تی پی ای نیز میانگین آن در خاک های شور مورد بررسی مناسب بود (16 / 1 میلی گرم درکیلوگرم) اما بخش قابل توجهی از آنها (حدود 32 درصد) دچار کمبود شدید روی (کمتر از0/5 میلی گرم در کیلو گرم) بودند. بیش از 93 % از خاک های مورد مطالعه دارای مس قابلاستفاده بیش از 5/ 0 میلی گرم در کیلوگرم هستند که در محدوده خاک های با مس زیاد هستند.%7 مابقی نیز دارای مس قابل استفاده متوسط هستند. به عبارتی کمبود مس در خاک های شورکشور دیده نمی شود. یکی از نتایج مهم این تحقیق پایین بودن مقدار مواد آلی خاک ها بود. تاآن جا که 85 درصد آنها دارای مواد آلی کمتر از یک درصد هستند. نگاهی به وضعیت عناصرغذایی در خاک های شور مورد بررسی حاکی از آن بود که فسفر و عناصر کم مصرف به ویژهآهن و روی نیازمند توجه جدی هستند. مصرف و افزایش مواد آلی خاک ها در بهبود کیفیتخاک شور مورد مطالعه نقش مهمی خواهد داشت.