گامی به سوی نظریۀ نوین ژئوپلیتیک شبکه‌ای و بازتولید قدرت در سیاست بین‌الملل

قدرت و بازتولید آن، پرسمانی دیرینه در ادبیات روابط بین‌الملل است. ژئوپلیتیک، دستیابی، مهار یا بهره‌مندی از سرزمین را به عنوان راه برجستۀ قدرت‌یابی مطرح می‌کند. ژئوپلیتیک مراحل گوناگون تکامل را طی کرده است؛ هستی جهان‌های کوچک ناهمسان از یکدیگر تا سازه‌های سلسله‌مراتبی و به‌تازگی سازه‌های شبکه‌ای، مراحل چنین دگردیسی‌ای را نشان می‌دهد. سازه‌های ژئوپلیتیک، بر گشتگاه قدرت‌های بزرگ و فراهم کردن زمینۀ قدرت‌خواهی آنها شکل‌ گرفته‌اند. دگرگونی سیستم بین‌الملل، بر ژئوپلیتیک و سازه‌های آن تأثیر گذاشته و در چهرۀ شبکه‌های آشیانه‌ای نمایان شده‌ که پویش قدرت و سازوکارهای علی‌ قدرت در آنها، ناهمسان از گذشته است. ادبیات حوزۀ روابط بین‌الملل، هرچند تلاش نموده‌اند برای تبیین واقعیت‌های نوپدید ژئوپلیتیک دیدگاه‌های نوینی را مطرح کنند، در تبیین سازوکار تولید قدرت در وضعیت پیچیدگی ناتوان بوده‌اند. به همین سبب این پرسش بنیادین مطرح می‌شود که «با نگاه به وضعیت پیچیدگی سیستم بین‌الملل، سازوکارهای تولید قدرت، از راه ژئوپلیتیک چگونه است؟». ژئوپلیتیک به پدیدۀ سیستمی تبدیل شده و از حالت جفت‌پایگی مبتنی بر روابط میان قدرت‌های بزرگ خارج شده است و قواعد نظریۀ «پیچیدگی _ آشوب» بر تولید قدرت در شبکۀ ژئوپلیتیک حاکم است. این موضوع که قدرت چگونه خود را در وضعیت پیچیدگی بازتولید می‌کند، می‌تواند به دیدگاه نوآورانه‌ای دربارۀ سازوکارهای قدرت و بازتولید آن در وضعیت ژئوپلیتیک شبکه‌ای منجر شود. این موضوع محور و دغدغۀ اصلی پژوهش حاضر است. پیچیدگی و شبکه به ‌عنوان دیدگاه نظری نوین، پایه و اساس یک انقلاب علمی را در زمینۀ ژئوپلیتیک و قدرت فراهم می‌کند. نوشتار حاضر، الگوی نظری نوینی را در چهارچوب مفهومی ژئوپلیتیک شبکه‌ای و سازوکارهای علی‌ تولید قدرت در شبکۀ یادشده را بر پایۀ قواعد پیچیدگی ارائه می‌کند.