مخاطرات اقلیمی هزاره چهارم ق.م و پاسخ‌های فرهنگی جوامع انسانی مطالعه موردی: دشت تهران و حوضه قمرود-قره‌چای

شرایط اقلیمی از اواخر هزاره پنجم ق.م رو به خشکی گرایید. پژوهش‌های دیرین‌اقلیم نیمکره شمالی، به ویژه ایران و کشورهای همجوار، نشان‌دهنده شرایط اقلیمی نامساعد و وقوع چند دوره خشکسالی شدید از ۴۲۰۰ تا ۳۰۰۰ ق.م هستند. همچنین، بر اساس نتایج مطالعات رسوب‌شناسی محیطی محوطه‌های مافین‌آباد اسلامشهر و میمنت‌آباد رباط کریم در استان تهران و قره‌تپه قمرود در استان قم مشخص شده است که هر سه محوطه در اواسط و اواخر هزاره چهارم ق.م در اثر طغیان رودخانه‌های همجوارشان، به زیر رسوبات سیل رفته‌اند. زمان وقوع این سیل‌ها کاملا با دوره‌های خشکسالی شدید هزاره چهارم ق.م مطابقت دارند. سیل‌های سهمگین ناشی از بار‌ش‌های متمرکز و سیل‌آسا، اصولا یکی از مشخصه‌های اصلی دوره‌های تغییر اقلیم و خشکسالی هستند. با شدت گرفتن شرایط اقلیمی خشک،‌ به ویژه از اواسط هزاره چهارم ق.م، جمعیت انسانی در منطقه فرهنگی شمال ایران مرکزی رو به کاهش گذاشت، به طوری‌که منجر به یک افول فرهنگی طی عصر مفرغ شد. این پژوهش سعی دارد تا با بهره‌گیری از پژوهش‌های دیرین‌اقلیم هولوسن و بررسی‌های رسوب‌شناسی محیطی محوطه‌های باستانی هم‌افق با دوره سیلک III، تأثیرات مخرب تغییرات اقلیمی را بر روی جوامع انسانی دشت تهران و حوضه قمرود-قره‌چای، واقع در نیمه غربی منطقه شمال ایران مرکزی، مورد بررسی قرار دهد. همچنین، آنالیز عنصری XRD بر روی رسوبات محوطه مافین‌آباد نشان دهنده مکان‌گزینی آگاهانه این استقرارگاه در کنار شاخه‌ای از رود کرج است که در اواسط هزاره چهارم ق.م جریان داشته و به احتمال زیاد، طغیان همین رود موجب تخریب روستای باستانی مزبور شده است. نتایج نشان می‌دهند که رسوبات این رود، یکی از مرغوب‌ترین خاک‌های کشاورزی و سفال‌گری در سراسر منطقه شمال ایران مرکزی بوده است. بنابراین، به احتمال زیاد، عدم ورود این منطقه‌ فرهنگی به دوره آغاز شهرنشینی،‌ با وجود پتانسیل‌های بالای محیطی‌اش، می‌تواند در ارتباط مستقیم با وقوع مخاطرات اقلیمی هزاره چهارم ق.م توضیح داده شود.