فهم افکار و ذهنیات دخیل در شکل‌گیری جزئیات و آرایه‌های نمای خانه‌های قاجاری (بررسی موردی نمای خانه‌ی سرخه‌ای)

به هنگام طرح‌ریزی نمای یک بنا، افراد مختلف اعم از معمار، سازنده، کارفرما و حتی عامه‌ی مردم- به‌طور غیرمستقیم- بخشی از افکار، نگرش‌ها، باورها و خواست‌هایشان را به‌صورت خودآگاه و یا ناخودآگاه به آن تحمیل می‌کنند. در مطالعات نمای بناهای تاریخی، فهم چنین افکار و نگرش‌هایی می‌تواند به تحلیل کامل‌تری از این نماها و فرآیندها و عوامل تأثیرگذار بر شکل‌گیری آن‌ها بیانجامد. بر این اساس در این پژوهش واژه‌ی «افکار» به‌عنوان مفاهیم ذهنی خودآگاه، و واژه‌ی «ذهنیات» به‌عنوان مفاهیم ذهنی ناخودآگاه مدنظر قرارگرفته و تلاش شده است تا از طریق مطالعه‌ی یک نمونه‌ی موردی و با روش تحقیق تفسیری- تاریخی، افکار و ذهنیات افراد دخیل در شکل‌گیری جزئیات و آرایه‌های نمای خانه‌های تاریخی فهم گردد. بر این مبنا به‌عنوان نمونه‌ی موردی، یک ‌خانه‌ی قاجاری در محله‌ی سرخاب تبریز با نام خانه‌ی سرخه‌ای متعلق به مهدی خان آصف‌السلطنه، فراشباشیِ مظفرالدین میرزا انتخاب‌شده و سعی شده است که ذهنیات و افکار دخیل در شکل‌گیری جزئیات و آرایه‌های نمای رو به حیاط بیرونی آن فهم گردد. برای این منظور از روش آیکونولوژی (شمایل‌شناسی) -که روشی برای خوانش آثار هنری و معماری تاریخی برای فهم معانی نهفته در پس آن‌هاست- برای خوانش نما، و نیز از روش تحلیل محتوای متون برای بهره‌گیری از داده‌های متون تاریخی در ارتباط با نمای مذکور بهره گرفته‌شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، جایگاه فرهنگی-اجتماعی، اقتصادی و تاریخی افراد دخیل در شکل‌گیری نما، افکار و ذهنیات آن‌ها را شکل داده و - بخشی از- این افکار و ذهنیات در طرح جزئیات و آرایه‌های نما نمود می‌یابد.