تشبیه‌های تلمیحی در سروده‌های شفیعی کدکنی (م. سرشک)

تلمیح و تشبیه دو مقوله بلاغی‌اند که اندیشمندان علوم بلاغی از دیرباز در دو حوزه بدیع و بیان به آنها پرداخته‌اند. برخی شاعران ایرانی با استفاده از ظرفیت­های زبان فارسی، با تلفیق این دو مقوله گونه بلاغی تازه‌ای پدید آورده‌اند که در این پژوهش با نام تشبیه‌های تلمیحی از آنها یاد می­شود. موضوع پژوهش حاضر، بررسی این گونه بلاغی در سروده­های دهه چهل و برخی از سروده­های اوایل دهه پنجاه شفیعی‌ کدکنی است. برای این‌کار، آیینه­ای برای صداها شامل مجموعه­های شعری زمزمه­ها، شب‌خوانی، از زبان‌برگ، در کوچه‌باغ­های نشابور، مثل­ درخت­ در شب­ باران، از بودن و­ سرودن، و بوی جوی مولیان، بررسی شده ­است. هدف این پژوهش شناساندن ویژگی­های این گونه بلاغی چون آشنایی‌زدایی، برجسته­سازی، ایجاز، ترجمه‌ناپذیری، داشتن زمینه روایی و اختصاص آن به زبان فارسی است که برای اولی‌ بار در ادب پارسی انجام می­گیرد. شناخت رابطه مضمونی این تشبیه‌ها با موضوعات شعری شفیعی‌ کدکنی و میزان توانمندی او در به‌کارگیری و نوع تلمیحات به‌کار­رفته، از اهداف دیگر این پژوهش است که به روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و­ با استفاده از شیوه تحلیل محتوا بررسی شده­اند. قرار­دادن شخصیت‌های اساطیری، دینی، عرفانی، علمی و غنایی در جایگاه مشبّه­به در این تشبیه‌ها، آگاهی شاعر از این مقولات و تسلط او در این زمینه را نشان می‌دهد. همین مسئله بسامد این تشبیه‌ها در سروده­های­ شاعر، نوآوری­های­ او در این بخش و تناسب معنایی‌ـ مضمونی سروده­ها با این گونه بلاغی را توجیه می‌کند.