بررسی و مطالعۀ آسیاب‌های آبی شهرستان دره‌شهر

انسان همواره به‌دنبال رفع نیازهای خود، متناسب با توانمندی‌های محیطی است. اندیشۀ استفاده از این توانمندی­ها، نشان‌دهندۀ تلاش انسان­ها درزمینۀ انطباق با شرایط محیطی و استفاده حداکثری از آن‌ها با خلق آثار معماری گوناگون است. آسیاب آبی یکی از گونه­های مختلف معماری ایرانی است که ارتباط مستقیمی با زندگی اجتماعی و اقتصادی ساکنان گذشتۀ این سرزمین و به‌ویژه روستاییان دارد. در این پژوهش درنتیجۀ مطالعات بررسی و شناسایی باستان­شناسی، 14 باب از آسیاب‌های آبی پراکنده در روستاهای شهرستان دره­شهر با هدف مستندنگاری و مطالعۀ این آثار در شهرستان دره­شهر و درک درستی از ساختار معماری و دیگر ابعاد اجتماعی و اقتصادی آن‌ها شناسایی و موردمطالعه قرارگرفته است. براین‌اساس و برای نیل به چنین مقصودی، سؤالات پژوهش عبارتند از؛1: ساختار معماری و اجزای سازندۀ آسیاب­های آبی شهرستان دره­شهر چه بوده است؟2: آسیاب­های آبی شهرستان دره­شهر از کدام گونۀ آسیاب­های آبی شناخته‌شده در ایران است؟3: ادارۀ آسیاب­های آبی چگونه و توسط چه کسانی صورت گرفته است؟4: الگوی پراکندگی آسیاب­های آبی دره­شهر، متأثر از کدام عوامل یا عامل محیطی بوده است؟ برآیند پژوهش نشان می­دهد، آسیاب­های آبی شهرستان دره­شهر از نوع آسیاب­های تنوره‌ای و الگوی پراکندگی آن­ها به‌طور مستقیم وابسته به مسیر رودخانه­هایی است که از کوه کبیرکوه سرچشمه می­گیرند. ساختار معماری این آسیاب­ها شامل؛ تنوره، تَوَرَه، بِلِسْکَه، مَزْگِیو، پَرَه پَرَه، کُینَه میخ، سنگ مِیرَه(مهره)، خُو، چَقْچَقَه، سرسُویل، سَردُولَلون، سنگ­های آسیاب، ژِیرشُو و محل استراحت است. مدیریت و نظارت بر این آسیاب­ها که برخی از آن‌ها را افراد متمول روستاها صاحب بودند به ترتیب بر عهدۀ اشخاصی بنام­های؛ اُوستا آسیاُو، ُلوِینَه و مِیشَه­کُونَه بوده و تأمین دستمزد آن‌ها به‌صورت برداشت آرد غلات چون، دریافت 1 مَن از 20 یا 10 مَن محصول وارداتی به آسیاب­ها توسط ُلوِینَه، برداشت یک کاسه تا 1مَن آرد از گندم آسیاب شده توسط شخص مِیشَه­کُونَه و یا اجاره دادن این آسیاب­ها در ازای 5 خلوار گندم یا جو بوده است. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و اطلاعات آن براساس مطالعات میدانی و کتابخانه به سرانجام رسیده است.