بررسی ساختار مطلقه حکومت پهلوی اول: آسیب شناسی تجددگرایی (1320-1304ش)

هدف مقالۀ حاضر، تبیین عوامل شکل‌گیری ساختار مطلقه حکومت پهلوی اول، تجددگرایی تقلیدی و آسیب‌های آن در فاصلۀ سال‌های 1304تا 1320 ش است. انتقال قدرت از قاجاریه به پهلوی اول در سال‌های پس از مشروطه با برقراری ثبات سیاسی - اجتماعی از سوی رضاخان و تفاهم بیشتر نخبگان سیاسی - مذهبی به‌آرامی انجام شد. حکومت پهلوی اول اگر چه آرمان تجدد را دنبال می‌کرد، اما کسب قدرت بدون منازع به اعتبار ضرورت تاریخی برای سامان سیاسی کشور به ساختار مطلق آن منجر شد. بنابراین مقالۀ حاضر، بر اساس روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی، تحولات ساختاری عصر رضاشاه و میزان آسیب‌های آن را به جامعۀ مدنی، اصول مشروطۀ پارلمانی، فرهنگ بومی و سنن مذهبی بررسی می‌کند. رضاشاه در دورۀ 16 سالۀ حکومت خود، در تقابل سنت ـ تجدد با تطبیق‌ندادن عقلانی فرهنگ بومی و الگوهای وارداتی و با وجود نظام مطلق حاکم، سبب شکاف‌های طبقاتی و تضعیف کانون‌های متعدد قدرت از جمله قوۀ مقنّنه و مجریۀ برآمده از پارلمان و احزاب و نهادهای مدنی شد. با کناره‌گیری او، ساخت نهاد مطلق از هم پاشید و همبستگی جامعه دچار تزلزل و بی‌ثباتی شد.