انقلاب اسلامی و تحول در هویت ملی ایرانی

در تصور سنتی حاکم بر گفتمان اسلامی و انقلابی، اندیشۀ ناسیونالیسم به عنوان یکی از دستاوردهای اصلی اجتماعی - سیاسی مدرنیتۀ غربی همواره با آرمان و اندیشۀ انقلاب اسلامی در تقابل قرار می‌گیرد؛ در حالی که ملی­گرایی در معنای میهن‌پرستی نه تنها در تقابل با تفکر انقلابی قرار نمی‌گیرد، بلکه در راستای تحکیم آن معنا می‌یابد. ملی‌گرایی مانند بسیاری از مفاهیم مطرح در علوم سیاسی در روند تحولات بنیادین از قبیل انقلاب‌ها چهره­ای ژانوسی می‌یابد که نمی‌توان دربارۀ جمع‌پذیری یا تباین آن با گفتمان انقلاب اسلامی، حکم قطعی صادر کرد. پرسش مقاله آن است که انقلاب اسلامی و نظام سیاسی برآمده از آن، چه برداشت جدیدی از ملی‌گرایی ارائه داده است؟ رفتارشناسی ج.ا.ایران در برخی وقایع و تحولات سیاسی – اجتماعی مهم مانند جنگ تحمیلی، مسألۀ هسته‌ای، رویکرد نسبت زبان فارسی و هویت باستانی، نشان از ایجاد تلفیق سازنده میان دو منبع هویتی ایرانی‌بودن و اسلامی‌بودن دارد. براساس نظریه نظریۀ ام‌القرا، مفهوم ملی‌گرایی در جریان انقلاب تغییر ماهیت داده و خوانش جدیدی از آن ارائه شده است که با آرمان انقلاب اسلامی سازگاری دارد. در واقع انقلاب اسلامی، موجب تلفیق ملی­گرایی در معنای وطن‌دوستی ضد استبدادی در سطح سیاست داخلی و میهن‌دوستی ضد بیگانه در سطح سیاست خارجی با رویه‌های اسلامی- انقلابی شده است.